Οι άστεγοι: Ιστορικό μιας ευάλωτης ομάδας και της διόγκωσής της

Οι άστεγοι, ως διακριτή ομάδα του πληθυσμού, έκαναν την εμφάνισή τους στο κέντρο της Αθήνας στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Οι διαφορές τους από τους μέχρι τότε γνωστούς ως «άπορους», οι οποίοι κατά κανόνα ζητιάνευαν στο κέντρο της πόλης, είναι πολλές. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για μη ομοιογενή πληθυσμιακή ομάδα που περιλαμβάνει όχι μόνο ηλικιωμένους άντρες, αλλά και νέους, γυναίκες, ακόμα και παιδιά, με μορφωτικό επίπεδο που ποικίλει και δεν περιορίζεται στα στενά περιθώρια των παραδοσιακά κοινωνικά αποκλεισμένων.

Το χαρακτηριστικό που τους ενώνει είναι το ότι βρίσκονται στο περιθώριο της κοινωνίας, έχοντας προηγουμένως ακολουθήσει διαφορετικές διαδρομές πριν φτάσουν σε κατάσταση αδυναμίας να εξασφαλίσουν πρόσβαση σε κανονική κατοικία. Ανάμεσα στα άλλα χαρακτηριστικά τους είναι, από την μία πλευρά, η προφανής δυσκολία στην εξασφάλιση σταθερής δουλειάς, από την άλλη δε, η απουσία επιθετικών διαθέσεων προς την πολιτεία ή τους άλλους κατοίκους της πόλης αναφορικά με την ιδιαιτερότητα της κατάστασής τους. Πολύ συχνά η έλλειψη στέγης συνοδεύεται από, χρόνια ή μη, προβλήματα υγείας, που ενισχύονται από την δυσκολία πρόσβασης του θιγόμενου πληθυσμού στις σχετικές κρατικές υπηρεσίας.

Στους άστεγους περιλαμβάνονται άνθρωποι που βρέθηκαν στην Αθήνα ψάχνοντας χωρίς επιτυχία για δουλειά, όπως επίσης και μετανάστες οι οποίοι αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα ιδίως κατά την αρχική περίοδο παραμονής/εγκατάστασής τους στη χώρα. Σημαντικό ποσοστό των αστέγων είναι πρώην και νυν χρήστες ουσιών που αντιμετωπίζουν δυσκολία στην εξασφάλιση σταθερής εργασίας, αλλά και αποφυλακισμένοι και εν γένει από-ιδρυματοποιημένοι άνθρωποι, ορισμένοι από τους οποίους –όπως οι νέοι που αναγκάζονται να φύγουν από ορφανοτροφεία λόγω ηλικίας– δεν ήταν ποτέ πλήρως ενταγμένοι από κοινωνική ή ακόμα και στεγαστική άποψη. Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που χάνουν την στέγη τους λόγω ανεργίας, αν και το συγκεκριμένο φαινόμενο δεν έχει ακόμα ερευνηθεί συστηματικά. Εν τούτοις, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε σχέση με τις διαστάσεις του φαινομένου των εξώσεων από πρώτη κατοικία την τελευταία πενταετία, δεν εντοπίζονται άστεγοι λόγω απώλειας στέγης ως συνέπεια της μη αποπληρωμής δανείων, ενώ αντίθετα ο αριθμός των εξωσθέντων από ενοικιαζόμενη κατοικία παρουσιάζει σημαντική άνοδο, παρότι έχει σαφή πτωτική τάση για το 2014.

Σύμφωνα με τον λειτουργικό ορισμό του αστέγου που δίνει η FEANTSA (Fédération Européenne des Associations Nationales Travaillant avec les Sans-Abri), άστεγος δεν θεωρείται μόνο εκείνος που διαβιώνει αποκλειστικά στον δρόμο, καθώς στην έλλειψη στέγης ενυπάρχουν τέσσερα διακριτά διαφορετικά στοιχεία: η πλήρης έλλειψη έστω και στοιχειώδους καταλύματος (φυσική αδυναμία κατοίκησης), η αδυναμία κοινωνικής ζωής (κοινωνική αδυναμία κατοίκησης), οι επισφαλείς συνθήκες στέγασης από νομική άποψη (νομική αδυναμία κατοίκησης) και οι επισφαλείς συνθήκες στέγασης για τεχνικούς λόγους (τεχνική αδυναμία κατοίκησης). Στην δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται οι κάθε είδους συλλογικές κατοικίες, στέγες γερόντων, ξενώνες κακοποιημένων γυναικών κλπ, ενώ στις δύο τελευταίες ανήκουν πολλά μέλη των κοινοτήτων Ρομά που κατοικούν σε χώρο που δεν τους ανήκει ή/και σε πρόχειρα παραπήγματα.