Οίκοι αν(τ)οχής

Η πλειονότητα των οίκων ανοχής στεγάζεται σε παλιά νεοκλασικά και σχεδόν ετοιμόρροπα σπίτια (ιδίως στο Μεταξουργείο), σε διαμορφωμένα ισόγεια μονοκατοικιών (ιδίως στην περιοχή της οδού Φυλής), σε υπόγεια, ενώ συχνά συστεγάζονται δύο σε ένα οίκημα. Όταν λειτουργούν, έχουν έξω από την πόρτα ως ένδειξη ένα μικρό αναμμένο φωτάκι, το οποίο στο παρελθόν ήταν αποκλειστικά κόκκινο (φωτογραφία 13). Από εδώ και ο τίτλος της πολυβραβευμένης ταινίας Τα Κόκκινα Φανάρια, μια ταινία που περιγράφει την άθλια ζωή των ιερόδουλων της Τρούμπας στον Πειραιά. Από εδώ και τα περί «παραδοσιακής μορφής». Γιατί πλέον, στις ίδιες ακριβώς περιοχές, όπως για παράδειγμα στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, από το σταθμό Λαρίσης μέχρι την Ιερά Οδό, αλλά και σε άλλες, όπως για παράδειγμα στην οδό Βριλησσού στον περιφερειακό του Πολυγώνου, στην οδό Φρατζή στο Βοτανικό ή στη Λεωφόρο Συγγρού υπάρχει σε αφθονία ένα νέο είδος οίκων ανοχής, τα Studios (φωτογραφίες 14-16). Στην περίπτωση αυτή η ταμπέλα συνήθως γράφει Studio και κάποιον αριθμό, συνήθως της οδού. Οι πρακτικές είναι ακριβώς όπως στον «παραδοσιακό» οίκο ανοχής, μόνο που εδώ δεν έχει θέση η μαζικότητα ενώ υπάρχει μια σαφής διαφορά ως προς την καθαριότητα και την άνεση του χρόνου αναφορικά με την παροχή των υπηρεσιών. Oι τιμές είναι τρεις έως πέντε φορές πιο υψηλές από τον «απλό» οίκο και βέβαια, και εξ’ αυτού του λόγου, αποκλείονται οι μετανάστες. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η μορφή αυτή των οίκων ανοχής εμφανίστηκε την περίοδο που οι περιοχές αυτές άρχισαν να έχουν υψηλές συγκεντρώσεις σε μετανάστες, εκπληρώνοντας έτσι μια τρόπον τινά «επιθυμία της αγοράς» για «ποιοτικότερες υπηρεσίες»  [3].

Εικόνες 13-16: Η περιοχή

Στην προκειμένη περίπτωση, σε αντίθεση με το σχήμα του Bauman που ονομάζει τη μετανεωρικότητα ως «ρευστή νεωτερικότητα» (Bauman,2000:8), η μετανεωτερικότητα παύει να είναι ρευστή αφού τροποποιεί τα ήδη υπάρχοντα σχήματα στο ίδιο πλαίσιο. Εδώ, τα απομεινάρια της νεωτερικότητας, απλώς στερεοποιούνται σε τόπους όπου νέες κανονικότητες παίρνουν τη θέση των παλιών. Έτσι, όταν αναφερόμαστε στους οίκους ανοχής, περιλαμβάνονται και τα studios.

Οι οίκοι ανοχής λοιπόν, τα μπορντέλα/μπουρδέλα όπως ονομάζονται στην καθημερινότητα, μια λέξη που προέρχεται από γαλλικό borde που σήμαινε σπιτάκι υπηρέτριας ώστε να φτάσουμε στο ιταλικό bordello/bordel που δήλωνε αρχικά ένα καλύβι έξω από τον οικισμό που ζούσε εκεί μια πόρνη (Πετρόπουλος, 1991), παρά τις προσπάθειες για εξευγενισμό των περιοχών και παρά τις μη νόμιμες χρήσεις κατοίκησης [4], καλά κρατούν εδώ και χρόνια, όλα ίδια, απαράλλακτα και ομοιόμορφα όπως θα περιγράψει και στο ποίημα Παραλληλισμοί ο Νίκος Καββαδίας. Ο ποιητής αναφερόμενος στις ομοιότητες, που είδε στα ταξίδια του, ανάμεσα στις «κατοικίες των κοινών, χαμένων γυναικών», στα «ολόλευκα μα πένθιμα σχολεία των Δυτικών» και στων φορτηγών τις «βρώμικες σκοτεινιασμένες πλώρες», θα γράψει πως σε αυτά «λείπει η κίνηση, η άνεση του χώρου και η χαρά». Η ίδια υγρασία μέσα, τα ίδια ερείπια μέσα και έξω.

Τι θα μπορούσε όμως να συμβολίζει ο οίκος ανοχής σε αυτή τη μεταμοντέρνα μυθοποίηση της διαφορετικότητας και του εφήμερου, σε αυτή την ιδεολογία του τέλους της μνήμης, σε έναν κοινωνικό πολιτισμό που ευνοεί τα «έτοιμα για άμεση χρήση προϊόντα» και τη «στιγμιαία ικανοποίηση που δεν απαιτεί προσπάθεια»; (Bauman, 2006:29). Τι είδους πιστοποιητικά ανάμνησης θα μπορούσαν να δώσουν αυτά τα απομεινάρια μιας πόλης που οι κανόνες, οι ρυθμοί και οι τροπισμοί της έχουν πια αλλάξει ακόμα και στην ανεύρεση ερωτικού συντρόφου επί πληρωμή; Τι μας έχουν κληροδοτήσει αυτοί οι μη–τόποι (Auge, 1995), αυτές οι αδιανόητες και, σύμφωνα με το Foucault, «ακραίες ετεροτοπίες» του αστικού ιστού; (Foucault, 2012: 269). Γιατί έρχονται στιγμές που ακόμα και αυτός ο ευτελής και απρόσωπος αγοραίος έρωτας μπορεί να κληροδοτήσει στο μέλλον κάποια μνημεία. Δεν είναι άραγε ίχνος το τρίξιμο όταν ανοίγει μια παλιά και σάπια πόρτα στο δωμάτιο; Πόσο ικανές είναι σήμερα αυτές οι «μετεξελίξεις» της επί πληρωμή ερωτικής επαφής να αφήσουν πίσω τους τέτοια ίχνη; Και αν οι λέξεις δεν είναι μόνο απότοκα της πραγματικότητας, αλλά μεταφέρουν εικόνες της, με ποιες άλλες λέξεις θα μπορούσαν να περιγραφούν στο μέλλον οι θρυλικές «μπουρδελότσαρκες» των εφηβικών χρόνων στους δρόμους με τους οίκους ανοχής; Τι μένει από μια ερωτική επαφή σε ένα απρόσωπο ξενοδοχείο πόσο μάλλον από μια διαδικτυακή ερωτική «επαφή» (cyber sex); Πως θα μπορούσαμε να φανταστούμε το Παρίσι του 19^ου αιώνα χωρίς τις θορυβώδεις «μπουρδελότσαρκες» του Γκυ ντε Μωπασσάν; Θα μπορούσε ο Αλέξης Δαμιανός να γυρίσει σήμερα την ταινία Ευδοκία με ένα call girl στον ομώνυμο πρωταγωνιστικό ρόλο;

Οι οίκοι ανοχής τελούν αυτό ακριβώς. Είναι μια από τις εναπομείνασες όψεις της νεωτερικότητας όπου η οικουμενικότητα γειτνιάζει με την κανονικότητα, όχι όμως αναγκαστικά και με την ομοιότητα. Η παραδοξότητα αυτής της συνθήκης είναι ότι στο μητροπολιτικό δέος της μυθολογίας του συμβάντος και της δίχως κανόνες εξαίρεσης, ο οίκος ανοχής παραμένει να υπηρετεί την παράδοση μιας διαδικασίας από όπου εκπορεύεται η κανονικότητα με τον παράλληλο όμως χαρακτήρα του ανοίκειου. Δεν είναι άλλωστε όλες οι ετεροτοπίες χώροι του ανοίκειου, αφού βγαίνουν έξω από την τάξη του χρόνου και του τόπου, όπου κρυσταλλώνονται νέες ετεροτοπικές εμπειρίες και διάταξη σχέσεων; Οι οίκοι ανοχής, ως ετεροτοπίες, είναι χώροι φορτισμένοι με την προσωρινότητα της κατοίκησής τους, είναι χώροι όπου οι κανόνες, αν και γνωστοί, είναι άγραφοι. Οι κανόνες είναι προφορικοί. Και αυτό είναι ίσως ένα «προνεωτερικό» στοιχείο που επιβιώνει μέσα στη λειτουργία του οίκου ανοχής μαζί με αυτόν. Ο οίκος ανοχής επιτελεί τη διττή λειτουργία της διάσωσης μιας κανονικότητας μέσα από την ταυτόχρονη διάσωση μιας οικειότητας που συνδέεται με το παρελθόν. Πρόκειται για μια παράδοση που δεν συνδέεται απαραίτητα με την επανάληψη της χρήσης του χώρου, αλλά με την ασφάλεια της κανονικότητας, της άμεσης δυνατότητας της επιλογής και τη σιγουριά της ορατότητας.

Ίσως όμως τελικά αυτό που αντέχει στο χρόνο δεν είναι ο οίκος ανοχής, αλλά όλοι όσοι ψάχνουν μορφές «ελευθερίας» στους χώρους εκείνους της επιθυμίας που είναι ήδη από το παρελθόν συγκροτημένες ως παράδοξες οικειότητες ή ως ανοίκειες κανονικότητες. Μόνο και μόνο για να δουν προσωρινά το πρόσωπο τους σε ένα καθρέφτη στο κατώφλι που διασταυρώνεται η ανοίκεια στιγμή της αναμονής στο «σαλόνι» –ίσως έπειτα και στο δωμάτιο– με την οικεία ψευδαίσθηση μιας, έστω και επιτόπιας, «παντοδυναμίας της επιλογής».

Και η αντοχή αυτή στο χρόνο ίσως να έχει να κάνει και με αυτό το παράδοξο. Με την α-νόητη προσμονή πως αν αρθεί η παραπάνω συνθήκη, σε αυτή την ακραία ετεροτοπία, ο τόπος των εταίρων θα ταυτιστεί με τον τόπο μιας επιθυμίας και από την πλευρά του ετέρου. Και στην περίπτωση αυτή η ετεροτοπία επικυρώνει την προσωρινότητά της ως η ενδεχόμενη μεταφορά μιας όχι πια και τόσο αδύνατης ουτοπίας.

[1] Η Τρούμπα είναι περιοχή στο λιμάνι του Πειραιά, όπου από τις αρχές του 20^ου αιώνα λειτουργούσαν πολλοί οίκοι ανοχής και καμπαρέ. Το 1967 ο δήμαρχος του Πειραιά Αριστείδης Σκυλίτσης θα προχωρήσει σε μια «εκκαθάριση» και θα τα κλείσει, εκδιώκοντας ταυτόχρονα και τις ιερόδουλες από εκεί, κάτι που θα σημάνει το τέλος της Τρούμπας ως κακόφημης περιοχής, η οποία ωστόσο έχει παραμείνει στη συλλογική μνήμη ως ένας μυθικός τόπος.

[2] Τα τραγικά αυτά φαινόμενα του ρατσισμού αποκτούν θλιβερές διαστάσεις αφού άνθρωποι αποκλείονται ακαριαία από την είσοδό τους σε οίκους ανοχής όχι λόγω εθνικότητας αλλά λόγω του χρώματος που έχει το δέρμα τους. Υπήρχαν δηλαδή περιπτώσεις όπου όλα αυτά ξεπέρασαν και τα όρια της φαιδρότητας αφού μελαχρινοί ημεδαποί ή αλλοδαποί «αναγκάστηκαν» να μιλήσουν, να προφέρουν δηλαδή κάποιες λέξεις στα ελληνικά, για να γίνουν ή όχι δεκτοί.

[3] Χωρίς να σημαίνει ότι η πορνεία εμφανίστηκε με την ανάπτυξη των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, είναι αδιαμφισβήτητο πως το «ερωτικό προϊόν» στο πλαίσιο αυτών των σχέσεων όπου τα πάντα, αγαθά και άνθρωποι, έχουν και οφείλουν να έχουν την ανταλλακτική τους αξία, έχει πλήρως μετασχηματιστεί. Είναι γνωστό πως εδώ και χρόνια το «προϊόν» αυτό έχει μπει στη λίστα των πιο κερδοφόρων, και, κυρίως των πιο παράνομων, δραστηριοτήτων, με κορυφαίο παράδειγμα το Sex Trafficking.

[4] Αρκεί να διαβάσει κανείς το τέταρτο άρθρο του νόμου 2734/1999 που διέπει σήμερα τις προϋποθέσεις λειτουργίας των οίκων ανοχής και, αφού περπατήσει μόνο σε έναν από τους παραπάνω δρόμους, να διαπιστώσει χωρίς αμφιβολία το παράνομο καθεστώς της λειτουργίας σχεδόν όλων των οίκων ανοχής.