Η στρατηγική της «Έξυπνης Εξειδίκευσης» στην Περιφέρεια Αττικής

Παυλέας Σωτήρης
Οικονομία, Πολιτική, Σχεδιασμός

https://doi.org/10.17902/20971.60

2016 | Ιαν

Η Ελληνική οικονομία χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια διαρθρωτικά προβλήματα, με κύρια χαρακτηριστικά την σταδιακή απώλεια παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας στον πρωτογενή και τον δευτερογενή τομέα, την απουσία ενός σαφούς παραγωγικού μοντέλου και την έλλειψη εξαγωγικού προσανατολισμού, στην θέση των οποίων σταδιακά αναπτύχθηκε ένα κυρίως μεταπρατικό σύστημα οικονομικής δραστηριότητας και μια επίπλαστη αίσθηση οικονομικής ευημερίας, βασισμένης στις ευνοϊκές χρηματοοικονομικές συνθήκες κυρίως των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 2000.

Οι συνθήκες που διαμορφώνονται τόσο στη χώρα μας, αλλά και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες από τα αίτια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης κάνουν ολοένα πιο επιτακτική την ανάγκη για την βελτίωση τόσο του πλαισίου, όσο και του περιβάλλοντος, που αφορά στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και την αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων, όπως είναι η υγεία, το περιβάλλον, η καταπολέμηση της ανεργίας, κυρίως της νεανικής και της αυξανόμενης «φυγής» των πιο δυναμικών ομάδων πληθυσμού προς το εξωτερικό (Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, 2015)

Από το 2010, η Ελληνική οικονομία βρίσκεται, εν μέσω βαθειάς ύφεσης, σε μία διαδικασία μετασχηματισμού και διόρθωσης των ποικίλων εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών που απορρέουν από την συσσώρευση των προαναφερθέντων χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων και τις πολλαπλές αστοχίες εφαρμογής των προγραμμάτων δημοσιονομικής προσαρμογής. Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση ανέδειξε τα χρόνια προβλήματα της Ελληνικής οικονομίας και οι δημοσιονομικοί δείκτες επιδεινώθηκαν. Η αρνητική εξέλιξη των βασικών μακροοικονομικών μεγεθών στο σύνολο της χώρας αντανακλάται και στην εξέλιξη των Περιφερειακών οικονομιών.

Η χώρα υστερεί γενικά στην ανάπτυξη καινοτομίας, καταλαμβάνοντας τη 19η θέση μεταξύ των 27 κρατών μελών στη σχετική κατάταξη, αποκλίνοντας σημαντικά από το μέσο όρο της Ε.Ε. (Innovation Union Scoreboard, 2013). Ωστόσο, το ελληνικό σύστημα Έρευνας και Καινοτομίας (Ε&Κ) έχει να επιδείξει ισχυρά σημεία, όπως: καλές επιδόσεις στα συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ Προγράμματα-Πλαίσια, σημαντική ελληνική εκπροσώπηση σε διεθνή ερευνητικά δίκτυα και έργα του Ευρωπαϊκού Οδικού Χάρτη Ερευνητικών Υποδομών, ύπαρξη ισχυρής ελληνικής ερευνητικής κοινότητας στο εξωτερικό, έμψυχο δυναμικό υψηλής ποιότητας και νησίδες αριστείας σε δημόσιους ερευνητικούς φορείς και στον ιδιωτικό τομέα, όπως και ελληνική παρουσία στο χώρο των επιστημονικών δημοσιεύσεων (άνω του μ.ο. της ΕΕ). Τα πλεονεκτήματα αυτά, ωστόσο, δεν έχουν αξιοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε να ξεπεραστούν διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας και να ενσωματωθεί η ερευνητική δραστηριότητα στις παραγωγικές διαδικασίες βελτιώνοντας τη συνολική εικόνα, σε σύγκριση με τις επιδόσεις των άλλων χωρών της ΕΕ (Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, 2014)

Η έρευνα και καινοτομία ως προτεραιότητα την περίοδο 2014-2020

Στα νέα δεδομένα που προκύπτουν, η αναδιάρθρωση και η ενίσχυση της Έρευνας και της Καινοτομίας, αναμένεται να αποτελέσει όχημα για την αντιμετώπιση παγκόσμιων και εθνικών προκλήσεων και μοχλό για την αύξηση της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης, βελτιώνοντας τους παραδοσιακούς τρόπους άσκησης της επιχειρηματικής και οικονομικής δραστηριότητας (Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας, 2015).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σταθερά προσανατολισμένη στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη που βασίζεται στη γνώση, στο ανθρώπινο δυναμικό, στην έρευνα και στην καινοτομία. Σύμφωνα με την Στρατηγική «Ευρώπη 2020» (European Commission, 2010), η οποία υιοθετήθηκε το 2010 από τα 27 κράτη- μέλη της Ε.Ε., το όραμα για μια κοινωνική οικονομία της αγοράς στην Ευρώπη κατά την επόμενη δεκαετία βασίζεται σε τρεις αλληλένδετους στόχους:

Έξυπνη ανάπτυξη, με τη θεμελίωση της οικονομίας στη γνώση και την καινοτομία,
Βιώσιμη ανάπτυξη, με την προώθηση μιας ανταγωνιστικής οικονομίας που θα αξιοποιεί αποτελεσματικά τους πόρους που διαθέτει και θα περιορίζει τις επιπτώσεις στο περιβάλλον (εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, κλπ.),
Ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς, η οποία θα προάγει μια οικονομία υψηλής απασχόλησης και θα οδηγεί σε κοινωνική και γεωγραφική συνοχή.

Στο πλαίσιο της στρατηγικής “Ευρώπη 2020”, υιοθετήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή η εμβληματική πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας ‘Ένωσης Καινοτομίας’ (European Commission, 2011), με σκοπό την ενίσχυση της ικανότητας της Ευρώπης να επιτύχει έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη με ταυτόχρονη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ επιστήμης και αγοράς, ούτως ώστε τα αποτελέσματα της έρευνας να μετατρέπονται σε νέα προϊόντα και υπηρεσίες. Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, αναδεικνύεται η έννοια της Έξυπνης Εξειδίκευσης στην έρευνα και στην καινοτομία RIS3 (European Commission, 2015), έτσι ώστε η χώρα, αλλά και κάθε Περιφέρεια, να εστιάσει στην ενίσχυση συγκεκριμένων κατηγοριών επενδύσεων που θα προσδώσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην οικονομία.

Πρόκειται για μία προσέγγιση τοπο-κεντρική (place-based) που λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες των διαφόρων γεωγραφικών περιοχών σε ό,τι αφορά στα χαρακτηριστικά τους, τις δυνατότητές τους και τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουν προς την οικονομική ανάπτυξη. Η Στρατηγική για την Έρευνα και Καινοτομία στο πλαίσιο της Έξυπνης Εξειδίκευσης συνδέει την έρευνα και καινοτομία με την οικονομική ανάπτυξη, με νέους τρόπους όπως είναι η «επιχειρηματική ανακάλυψη [2]» και η ιεράρχιση, έπειτα από στενή συνεργασία με τους τοπικούς φορείς. Στοχεύει στην αναδιοργάνωση παραδοσιακών τομέων μέσω της στροφής σε υψηλής προστιθέμενης αξίας δραστηριότητες, νέες αγορές ή αλυσίδες αξίας [3]. Επιπρόσθετα, αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό των υφισταμένων επιχειρήσεων μέσω της υιοθέτησης και της διάχυσης των νέων τεχνολογιών, στη διαφοροποίηση με όχημα την τεχνολογία και την ανάπτυξη νέων οικονομικών δραστηριοτήτων μέσω καινοτομιών, καθώς και στη διερεύνηση νέων μορφών καινοτομίας, όπως η ανοιχτή και φιλική προς τον χρήστη καινοτομία, η κοινωνική καινοτομία και η καινοτομία υπηρεσιών.

Στο πλαίσιο της Πολιτικής Συνοχής της Ε.Ε. (European Commission, 2011), η «Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης» εισάγεται ως βασική προϋπόθεση, δηλαδή «εκ των προτέρων αιρεσιμότητα» (European Commission, 2014). Η «εκπλήρωσή» της θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να λάβουν οικονομική στήριξη για επενδύσεις στην έρευνα και καινοτομία μέσω των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) βάσει του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1303/2013 και ειδικότερα από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) βάσει Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1301/2013. Οι χώρες και οι Περιφέρειες καλούνται να διαμορφώσουν εθνικές και περιφερειακές στρατηγικές έρευνας και καινοτομίας, θέτοντας παράλληλα προτεραιότητες, με στόχο τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Σημαντικό στοιχείο για την επιλογή των δραστηριοτήτων, αναδεικνύεται η ύπαρξη ή δημιουργία κρίσιμης μάζας (ή δυναμικής) στις επιχειρήσεις και στους φορείς παραγωγής νέας γνώσης.

Συνοπτικό οικονομικό προφίλ της Περιφέρειας Αττικής

Η περιοχή της Αττικής είναι η μεγαλύτερη Περιφέρεια της Ελλάδας, συγκεντρώνει πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού και αντιπροσωπεύει πάνω από το 40% του ΑΕΠ της χώρας. Η Αττική είναι, επίσης, ο σημαντικότερος κόμβος Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΕΤΑΚ) στην Ελλάδα, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 60% της GERD (εγχώριες ακαθάριστες δαπάνες έρευνας και τεχνολογίας).

Η Περιφέρεια Αττικής, όπως και η χώρα κατά μέσο όρο, μέχρι και το 2008 παρουσίασε ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης του κατά κεφαλήν (κ.κ.) ΑΕΠ (Γράφημα 1), ενώ αντίθετα, από το 2008 και μετά, οπότε εμφανίστηκαν οι πρώτες επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στη Ελλάδα, καταγράφεται μείωση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ΜΑΔ) της Περιφέρειας Αττικής περίπου με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής -3,9%, η οποία όμως είναι μικρότερη του αντίστοιχου ρυθμού της χώρας (-4,7%), γεγονός που συνδέεται άμεσα και με τον μητροπολιτικό χαρακτήρα της Περιφέρειας. Την ίδια περίοδο, σε κοινοτικό επίπεδο σημειωνόταν αύξηση του κ.κ..ΑΕΠ (ΜΑΔ) με μέσο ετήσιο ρυθμό 0,3%.

Η περιοχή είναι σίγουρα ένα κομβικό σημείο για τις υπηρεσίες. Εκτός από το εμπόριο άλλοι σημαντικοί τομείς είναι οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, οι μεταφορές, οι τεχνολογίες πληροφορικής και , η υγεία και κοινωνικές υπηρεσίες και η αναψυχή. Ο μεταποιητικός τομέας κυριαρχείται από τομείς χαμηλής-μεσαίας τεχνολογίας, όπως η βιομηχανία τροφίμων, τα μεταλλικά προϊόντα, χημικά – φαρμακευτικά προϊόντα, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και τα ναυπηγεία, όπου η αύξηση της παραγωγικότητας βασίζεται κυρίως στην απόκτηση νέας τεχνολογίας και την υποκατάσταση της εργασίας από αυτήν. Την ίδια στιγμή δυναμικές και αναπτυσσόμενες βιομηχανίες, όπως των ΤΠΕ, της μικροηλεκτρονικής και των σχετικών εφαρμογών δείχνουν ενσωματωμένες στις διεθνείς αλυσίδες αξίας.

Η απότομη πτώση των ιδιωτικών επενδύσεων μετά το 2008, λόγω της κρίσης, έχει μειώσει τα ήδη χαμηλά επίπεδα των ιδιωτικών επενδύσεων έρευνας και καινοτομίας εντός της Περιφέρειας. Η μειωμένη ρευστότητα του ιδιωτικού τομέα, σε συνδυασμό με την περιορισμένη χρηματοδότηση που παρέχεται από τον τραπεζικό τομέα για τις ιδιωτικές επενδύσεις, ιδίως για τις νέες επιχειρήσεις, περιόρισε σημαντικά την μόχλευση πόρων για την υποστήριξη των καινοτόμων επιχειρήσεων.

Γράφημα 1: Διαχρονική εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (ΜΑΔ)

Πηγή: Eurostat

Σε επίπεδο περιφερειακής διακυβέρνησης, η καινοτομία και οι δραστηριότητες ΕΤΑΚ δεν αποτελούσαν (τουλάχιστον μέχρι την προγραμματική περίοδο 2007-2013) ξεχωριστό τομέα προτεραιότητας, εντάσσονταν στη γενικότερη στρατηγική που εφαρμοζόταν από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Στην προγραμματική περίοδο 2014-2020, βάσει και της νέας αρχιτεκτονικής του εθνικού Συμφώνου Εταιρικής Σχέσης 2014-2020, δίνεται έμφαση στην αποτύπωση των ιδιαίτερων περιφερειακών αναγκών και πλεονεκτημάτων στο ερευνητικό σύστημα της Αττικής, στη δημιουργία περιφερειακού μηχανισμού και στην στοχευμένη χρηματοδότηση δράσεων και έργων, κυρίως μέσα από την υλοποίηση της Στρατηγικής της Έξυπνης Εξειδίκευσης.

Το όραμα και η στρατηγική της Περιφέρειας Αττικής

Η Αττική αποτελεί το κυρίαρχο οικονομικό και πολιτικό κέντρο της χώρας και κόμβο ερευνητικών υποδομών. Είναι η έδρα δεκάδων ινστιτούτων, εννέα Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (επτά Πανεπιστήμια και δύο ΤΕΙ) και πολλαπλών καινοτόμων επιχειρηματικών δράσεων, έχοντας συγκεντρώσει το μεγαλύτερο μέρος της ερευνητικής δραστηριότητας της χώρας, στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.

Η ενίσχυση των δυνατοτήτων και η ανάπτυξη δομών, μεταξύ φορέων αυτοδιοίκησης, εκπαιδευτικών και ερευνητικών κέντρων και ιδιωτικών μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων, μπορούν να μετατρέψουν την Αττική σε ηγετικό μητροπολιτικό κέντρο έρευνας, παραγωγής και εξαγωγής καινοτομίας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.

Ταυτόχρονα, το σταθερό πολιτικό δημοκρατικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική θέση ως πύλη εισόδου στην ΕΕ από την ευρύτερη περιοχή της Ασίας, την αναδεικνύει χωρικά, σε κομβικό σημείο αλληλεπίδρασης ιδεών και δράσεων.

Κινητήρια δύναμη σε αυτή την προσπάθεια μπορεί να αποτελέσει το σημαντικό και εξαιρετικά ικανό επιστημονικό και τεχνικό ανθρώπινο δυναμικό. Βασικές συνιστώσες αποτελούν και η υποστήριξη της κοινωνικής πρόνοιας και ασφάλειας, η εξασφάλιση σύγχρονων συνθηκών εργασίας και επιχειρηματικότητας, η ενεργοποίηση δράσεων που ενισχύουν την περιβαλλοντική προστασία της Αττικής, με όρους αποτελεσματικής συλλογικής οργάνωσης και δημοκρατικής συμμετοχής.

Σκοπός της Περιφερειακής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης (ΠΣΕΕ) για την Αττική είναι να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός φιλόδοξου και ρεαλιστικού οδικού χάρτη που υπηρετεί το όραμα και τις αξίες που περιγράφονται παραπάνω.

Βασικό κριτήριο της επιτυχίας της ΠΣΕΕ, είναι η επίτευξη του στόχου της αναδιάρθρωσης του παραγωγικού ιστού της Αττικής ως εξής:

Βιομηχανική Ανασυγκρότηση με την τεχνολογική ενίσχυση των επιχειρήσεων και την ανάπτυξη της καινοτομίας (ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων, νέων προϊόντων, τεχνολογική εξέλιξη υφισταμένων επιχειρήσεων και προϊόντων, ανάπτυξη ερευνητικών υποδομών, ενίσχυση ερευνητικού δυναμικού κ.λπ.).
- Σχεδιασμό με βάση τα υφιστάμενα και νέα παραγωγικά συμπλέγματα και κριτήριο τη δυνατότητα ανάπτυξης ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων και διασύνδεσής τους.
- Ενίσχυση της καινοτομικής δραστηριότητας, σε υφιστάμενες και νέες επιχειρήσεις, με κυρίαρχη έμφαση στην καινοτομία προϊόντος, την ανάπτυξη νέων προϊόντων (και υπηρεσιών) και τη σύνθεση πολύπλοκων τεχνολογικών προϊόντων-συστημάτων (complex product-systems – CoPS).
- Ενίσχυση της αφομοιωτικής ικανότητας των επιχειρήσεων, ώστε να αξιοποιούν τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα ερευνητικά αποτελέσματα.

Αντιμετώπιση των κοινωνικών αναγκών και της όξυνσης των προβλημάτων από την ανθρωπιστική κρίση (υγεία, κατοικία, διατροφή, παιδεία, ενέργεια, εργασία, περιβάλλον, πολιτισμός, μεταφορές κ.λπ.) για την ανάπτυξη και αξιοποίηση καινοτόμων λύσεων και εφαρμογών, με στόχο την ενεργοποίηση δυναμικού νέων δράσεων.
Ανάπτυξη των χωρικών επενδύσεων, του αστικού χώρου και αναβάθμιση των βιώσιμων κοινωνικών και περιβαλλοντικών υποδομών στην Αττική (αστικές μεταφορές, εξοικονόμηση ενέργειας, καταπολέμηση της αστικής ρύπανσης, αναβάθμιση των κοινωνικών υποδομών και υπηρεσιών, ενσωμάτωση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στις αστικές λειτουργίες για την παροχή υπηρεσιών στους πολίτες, διαχείριση των απορριμμάτων και των αστικών αποβλήτων κ.λπ.).

Η ΠΣΕΕ αποσκοπεί στην ενίσχυση της καινοτομικής δραστηριότητας σε τρία πεδία εξειδίκευσης για την Αττική (Γράφημα 2):

Δημιουργική οικονομία
Γαλάζια οικονομία
Βιώσιμη Οικονομία των Αναγκών

Γράφημα 2: Πεδία Έξυπνης Εξειδίκευσης στην Αττική

Στα τρία αυτά πεδία η Αττική αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις και παράλληλα διαθέτει το δυναμικό για την ενίσχυση υφιστάμενων και την ανάδειξη νέων δραστηριοτήτων, ώστε να καταστεί μητροπολιτικό κέντρο με διεθνή εμβέλεια.

Ο όρος “Δημιουργική Οικονομία” αναφέρεται στην κοινωνικοοικονομική προοπτική δραστηριοτήτων έντασης δημιουργικότητας και γνώσης. Πυρήνας της Δημιουργικής Οικονομίας είναι οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες, οι οποίες περιλαμβάνουν τις τέχνες, τον πολιτισμό, τις επιχειρήσεις και την τεχνολογία. Κοινό τους στοιχείο είναι ότι μετασχηματίζουν τη δημιουργικότητα σε αξία παραγωγικής χρήσης.

Οι κλάδοι που εντάσσονται στην Δημιουργική Οικονομία είναι αυτοί του πολιτισμού (θέατρα, τέχνες, πολιτιστική κληρονομιά, αρχαιολογικοί χώροι, πολιτιστικά κέντρα κλπ), της χειροτεχνίας (παραδοσιακή και νέα, κεραμικά, κόσμημα κ.ά.), του λογισμικού και των εφαρμογών ΤΠΕ στους τομείς της διασκέδασης, της μάθησης του πολιτισμού κοκ, (π.χ. ανάπτυξη εφαρμογών και τεχνολογιών παιγνίων, δημιουργία υπηρεσιών και περιεχομένου – mobile apps, e-learning κ.λπ.), της παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών, βίντεο και πολυμεσικού ψηφιακού περιεχομένου και των ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών. Επίσης, η δημιουργικότητα και ο πολιτισμός αφορά σε δραστηριότητες όπως της γαστρονομίας, της ένδυσης και υπόδησης, του βιομηχανικού σχεδιασμού. Τέλος ο κλάδος του τουρισμού και της αναψυχής ανήκουν στον ευρύτερο τομέα σχεδιασμού και παραγωγής-παροχής εμπειρίας (βιωμάτων) σε ποικίλες μορφές όπως τουρισμό αναψυχής, γαστρονομικό και οινικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, αθλητικό, περιβαλλοντικό τουρισμό κοκ.

Στη δημιουργική οικονομία η Αττική διαθέτει ισχυρή παράδοση και φήμη. Η σύγχρονη δραστηριότητα στις τέχνες (θέατρο, κινηματογράφο, μουσική κλπ.), στη χειροτεχνία (παραδοσιακή και νέα, κεραμικά, κόσμημα κ.α.), στην παιδεία, στον τουρισμό, σε μεταποιητικούς κλάδους με έντονο το ρόλο της δημιουργικότητας (όπως η ένδυση και το έπιπλο) εμπεριέχουν τη δυνατότητα σημαντικής δυναμικής και σε συνδυασμό με την ανάπτυξη δυναμικού στις νέες τεχνολογίες της πληροφορικής, των επικοινωνιών και των πολυμέσων είναι δυνατή μια ανανέωση και επέκταση της σχετικής οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας με σημαντικά οφέλη τόσο για την οικονομία όσο και για την κοινωνία.

H “Γαλάζια Οικονομία” περιλαμβάνει τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το υδάτινο περιβάλλον, με αιχμή τη ναυτιλία, την αλιεία, τον παράκτιο τουρισμό, τη διαχείριση του υδάτινου περιβάλλοντος και τις συναφείς δραστηριότητες. Περιλαμβάνει, επίσης, την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως για παράδειγμα την κυματική ενέργεια, τον ειδικό τουρισμό (π.χ. καταδυτικός τουρισμός σε ναυάγια), μουσεία με θέμα τη ναυτιλία, τη ναυπηγική τέχνη, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, την καταγραφή/εξερεύνηση του θαλάσσιου κόσμου. Στο ίδιο πλαίσιο, συνδέεται με επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις στη (θαλάσσια) βιολογία-βιοχημεία-βιοτεχνολογία, στα νέα υλικά, τις ΤΠΕ, την τεχνολογία διαστήματος, τις νέες μορφές τουρισμού, τη θαλάσσια-υποβρύχια αρχαιολογία και ιστορία.

Η “Γαλάζια Οικονομία” αποτελεί αντικείμενο μακροπρόθεσμης στρατηγικής για τη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης του θαλάσσιου και ναυτιλιακού τομέα στην ΕΕ. Η στρατηγική αυτή αναγνωρίζει ότι οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι μοχλοί της ευρωπαϊκής οικονομίας, με μεγάλο δυναμικό για καινοτομία και ανάπτυξη.

Η Αττική αποτελεί ήδη διεθνές κέντρο στον τομέα της ναυτιλίας και στο θαλάσσιο τουρισμό, ενώ υπάρχει κρίσιμος αριθμός υποδομών και υψηλή δραστηριότητα στη ναυπηγική, ιδίως λέμβων και μικρών και μεσαίων σκαφών. Παράλληλα, αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις στα ζητήματα διαχείρισης και προστασίας του υδάτινου περιβάλλοντος, της ενέργειας, διαθέτοντας ωστόσο σημαντικό παραγωγικό και τεχνολογικό δυναμικό που μπορεί να υποστηρίξει την αντιμετώπιση των ανωτέρω προκλήσεων.

Όλα τα παραπάνω αποκτούν νόημα μόνον όταν υπηρετούν την κορυφαία στόχευση της “Βιώσιμης Οικονομίας των Αναγκών”, δηλαδή της ενίσχυσης της ποιότητας ζωής σε κάθε πτυχή της καθημερινής λειτουργίας της κοινωνικής ζωής. Οι προκλήσεις που αφορούν στην ποιότητα ζωής περιλαμβάνουν εξαιρετικά ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων: υγεία, παιδεία, διατροφή, ενέργεια, αναψυχή και τουρισμό, περιβαλλοντική προστασία και διαχείριση, αστική λειτουργία, μεταφορές και χωρικές παρεμβάσεις, δημόσιες υπηρεσίες και την εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Οι δυνατότητες ανάπτυξης σχετικών δραστηριοτήτων αφορούν, τόσο στην αντιμετώπιση των οξύτατων κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων, όσο και στην ανάπτυξη λύσεων και τεχνολογικών ικανοτήτων με διεθνή εμβέλεια.

Ο τομέας αυτός αφορά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της περιφέρειας Αττικής. Έχει στόχο να καταστεί η Περιφέρεια Αττικής βιώσιμη, μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής τεχνολογιών “έξυπνης πόλης” και ‘έξυπνης γειτονιάς”, της διαχείρισης των στερεών και υγρών αποβλήτων, της εξοικονόμησης ενέργειας και της παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ, αξιοποιώντας τον αγροτοβιομηχανικό τομέα και την ενεργό πολιτική διατροφής. Αφορά επίσης, στον κλάδο της υγείας και την βιομηχανία του φαρμάκου, η οποία έχει δυναμική παρουσία στην Αττική.

[1]Το παρόν κείμενο βασίζεται στη μελέτη διαμόρφωσης της Στρατηγικής της Έξυπνης Εξειδίκευσης στην Αττική (2015), η οποία εκπονήθηκε από την Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης του Επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας Αττικής. Αποτελεί ουσιαστικά μια συνοπτική παρουσίαση, αρχικά των βασικών διαρθρωτικών και αναπτυξιακών χαρακτηριστικών της περιοχής που επιδρούν στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας και έπειτα της στρατηγικής και των πεδίων εξειδίκευσης που προέκυψαν από τη διαβούλευση για τη διαμόρφωση των σχετικών αναπτυξιακών προτεραιοτήτων.
[2] Η έξυπνη εξειδίκευση αποτελεί μια επιχειρηματική διαδικασία ανακάλυψης, η οποία επιδιώκει να εντοπίσει τους τομείς στους οποίους μία περιφέρεια ή χώρα έχει συγκριτικά περισσότερη εξειδίκευση και καλύτερες επιδόσεις, σε όρους έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας.
[3] Η τεχνική της «Αλυσίδας Αξίας» (Porter, 1985) εξετάζει τις εσωτερικές λειτουργίες ενός οργανισμού και το βαθμό της συνέργιας που αναπτύσσεται μεταξύ τους. Η αλυσίδα αξίας βοηθάει στον εντοπισμό της συνεισφοράς των επιμέρους δραστηριοτήτων στη συνολική αξία που δημιουργείται για τους πελάτες. Πρόκειται για μια μέθοδο εκτίμησης διαφόρων δυνάμεων και αδυναμιών που παρουσιάζονται σ’ έναν αριθμό λειτουργιών που συνδέονται μεταξύ τους, κάθε μία από τις οποίες δημιουργεί αξία / περιθώριο (margin) για τον πελάτη.

Αναφορά λήμματος

Παυλέας, Σ. (2016) Η στρατηγική της «Έξυπνης Εξειδίκευσης» στην Περιφέρεια Αττικής, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/έξυπνη-εξειδίκευση/ , DOI: 10.17902/20971.60

Αναφορά Άτλαντα

Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9

Βιβλιογραφία

Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (2015) Εθνική Στρατηγική Έρευνας και Καινοτομίας για την Έξυπνη Εξειδίκευση 2014-2020. Αθήνα. Available from: http://www.gsrt.gr/News/Files/New1034/RIS3V.5_2.7.15(2).pdf.
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2013) Κανονισμός (ΕΕ) 1303/2013 περί καθορισμού κοινών διατάξεων για το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ, το Ταμείο Συνοχής, το ΕΓΤΑΑ και το ΕΤΘΑ και γενικών διατάξεων για το ΕΤΠΑ, το ΕΚΤ, το Ταμείο Συνοχής και το ΕΤΘΑ και την κατάργηση του Κανονισμού 1083/2006. Available from: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R1303&from=EN.
Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2013) Κανονισμός (ΕΕ) 1301/2013 σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και για τη θέσπιση ειδικών διατάξεων σχετικά με τον στόχο «Επενδύσεις στην ανάπτυξη και την απασχόληση» και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) 1080/2006. Available from: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R1301&qid=1475507290833&from=en.
Περιφέρεια Αττικής (2014) Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης για την Περιφέρεια Αττικής. Αθήνα.
ΥΠΑΑΝ (2014) Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης-ΕΣΠΑ 2014-2020. Αθήνα.
European Commission (2011) Cohesion Policy 2014 -2020: Investing in growth and jobs. Luxembourg.
European Commission (2014) Guidance on Ex ante Conditionalities for the European Structural and Investment Funds. Luxembourg.
European Commission (2015) Innovation Union Scoreboard. Brussels.
European Commission (2015) Perspectives for Research and Innovation Strategies for Smart Specialization (RIS3) in the wider context of the Europe 2020 Growth Strategy. Luxembourg.
European Commission (2010) EUROPE 2020: A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth. Luxembourg. Available from: http://ec.europa.eu/eu2020/pdf/COMPLET EN BARROSO 007 – Europe 2020 – EN version.pdf.
European Commission (2011) Europe 2020, Flagship Initiative Innovation Union. Luxembourg.
Porter M (1985) Competitive Advantage. 1st ed. New York: The Free Press. Available from: http://94.236.206.206/dohodi.net/books/en/Business Books/Michael Porter/Michael.Porter.-.Competitive.Advantage.pdf.