Ολυμπιακοί Αγώνες και Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις

Το πρόγραμμα των ΟΑ συμπεριέλαβε και μία άλλη παράμετρο, την βελτίωση της εικόνας της πόλης και του δημόσιου χώρου. Για το σκοπό αυτό εκπονήθηκε Στρατηγικό Σχέδιο (ΟΡΣΑ 2000-2003), αναφορικά με συμπληρωματικά έργα των ΟΑ, που αντανακλούσε μια προγραμματική λογική ανάπλασης ενσωματώνοντας μια σειρά από πρωτοβουλίες όπως:

• Έργα Υποδομής
• Ανάκτηση και Αναβάθμιση του Παράκτιου Μετώπου της Αθήνας.
• Βελτίωση των Εισόδων της Πόλης.
• Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων
• Βελτίωση του Ιστορικού Κέντρου και των Προσκειμένων Περιοχών
• Βελτίωση Περιοχών του Πειραιά
• Ανάπλαση Περιοχών γύρω από τις Ολυμπιακές Εγκαταστάσεις και των Αξόνων Πρόσβασης
• Δράσεις Βελτίωσης της Εικόνας της Πόλης των Αθηνών.

Πολλά δε από τα έργα και εγκαταστάσεις ανατέθηκαν σε ξένους και Έλληνες αρχιτέκτονες (όπως το στέγαστρο του ΟΑΚΑ και η ανισόπεδη διάβαση της λεωφόρου Μεσογείων στον S. Calatrava) σε μία προσπάθεια να τονισθεί η διεθνής εικόνα της πόλης.

Εικόνα 1: Πόλος 2 – Το Ολυμπιακό Αθλητικό Συγκρότημα (ΟΑΚΑ) (Δήμος Αμαρουσίου)

Χάρτης 4: Η διάρθρωση των αθλητικών εγκαταστάσεων στο πρώην Αεροδρόμιο Ελληνικού

Πηγή: «Αθήνα 2004», 2003

Τέλος ειδική αναφορά θα πρέπει να γίνει στις μεγάλες επενδύσεις σε υποδομές –και κυρίως σε μεταφορικές υποδομές– που πραγματοποιήθηκαν και οι οποίες συνδέθηκαν και/η επιταχύνθηκαν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η Αττική δέχθηκε ένα άνευ προηγουμένου κύμα επενδύσεων σε υποδομές που αναδιάρθρωσαν πλήρως τις σχέσεις προσπελασιμότητας και τη γεωγραφία πολλών περιοχών. Οι επενδύσεις αυτές ήταν: το Αεροδρόμιο των Σπάτων, η επέκταση των γραμμών του Μετρό, ο Προαστιακός Σιδηρόδρομος, η Αττική Οδός, η Περιφερειακή Υμηττού, το Τραμ, η βελτίωση υποδομών του λιμένα Πειραιώς και ένας αναρίθμητος αριθμός βελτιώσεων οδικών αξόνων και συνδέσεων.

Τα βασικά εργαλεία για την εφαρμογή των έργων, αλλά και την προώθηση αναπτυξιακών πρωτοβουλιών, ήταν τα «Ειδικά Σχέδια» (που αναφέρθηκαν προηγουμένως) και οι «Συμβάσεις Συνεργασίας» μεταξύ του «Αθήνα 2004» και των θεσμικών φορέων-οργανώσεων που εμπλέκονταν στη διεξαγωγή των Αγώνων. Με άλλα λόγια ο «Αθήνα 2004» υπέγραφε μία σειρά προγραμματικών συμβάσεων, μνημονίων συνεργασίας και επιχειρηματικών συμβολαίων με Υπουργεία, τοπικές διοικήσεις, και φορείς που συμμετείχαν στη διαδικασία. Οι συμβάσεις σταδιακά επεκτάθηκαν και συμπεριέλαβαν επαγγελματικές ενώσεις και επιμελητήρια. Οι οικονομικές δυσκολίες, οι χρονικοί περιορισμοί και οι οργανωτικές πιέσεις, δεν επέτρεψαν την πραγματοποίηση πολλών από τις συμβάσεις αυτές. Ως εκ τούτου, άλλες παρέμειναν ανενεργές, σε άλλες περιορίσθηκε το εύρος και άλλες ακυρώθηκαν. Τα στοιχεία των συμβάσεων που αδράνησαν παντελώς αφορούσαν κυρίως σε συμφωνίες για τη μετα-ολυμπιακή περίοδο.

Οι επιπτώσεις των ΟΑ στο αστικό συγκρότημα, μετά από 12 χρόνια, δεν έχουν ακόμη μελετηθεί συστηματικά. Ιδανικά, οι επιπτώσεις θα έπρεπε να προσεγγισθούν σε συνάρτηση με τις φάσεις εξέλιξης της αναπτυξιακής διαδικασίας των ΟΑ. Οι φάσεις αυτές ήταν α) η προκαταρκτική και/ή φάση προετοιμασίας β) η φάση κατασκευής και οργάνωσης γ) η περίοδος των αγώνων (13-19 Αυγούστου 2004) και δ) η μετα-Ολυμπιακή φάση. Σημαντικά οφέλη αποτυπώθηκαν στην πρώτη φάση, με τη δημιουργία θέσεων εργασίας στον κατασκευαστικό κυρίως κλάδο και τις υπηρεσίες. Κατά την περίοδο των αγώνων οφέλη υπήρξαν στην πρόσκαιρη συμμετοχή απασχολουμένων στις δραστηριότητες–υπηρεσίες και η δραστηριοποίηση επιχειρήσεων σε διάφορα πεδία που σχετίζονταν άμεσα η έμμεσα με τους αγώνες. Η περίοδος, όμως, που άφησε τα μεγαλύτερα κενά και που στην ουσία απογυμνώθηκε από κάθε συγκροτημένη στρατηγική παρέμβαση (τόσο συνολικά στο Λεκανοπεδίου όσο και τοπικά) υπήρξε η μετα-Ολυμπιακή. Η μεγάλη παρακαταθήκη των ΟΑ –όπως επισημάνθηκε– για την μετα-Ολυμπιακή περίοδο ήταν η κατασκευή των μεγάλων νέων υποδομών και οι συνακόλουθες μεταβολές που επέφεραν στην προσπελασιμότητα. Παρέμεινε, όμως, ένα πρόβλημα προς επίλυση, ο τρόπος με τον οποίο οι υποδομές συνδέθηκαν με τις τοπικές περιοχές και επηρέασαν / επηρεάζουν την αστική δυναμική. Γνωρίζουμε ακόμη πολύ λίγα αναφορικά με το πώς οι μεγάλες αυτές υποδομές επιδρούν στις τοπικές κοινωνίες, οικονομίες, και κινητικότητα του πληθυσμού.

Το στοιχείο, όμως, που αποτελεί την πλέον αρνητική παράμετρο του όλου εγχειρήματος, αφορά τη διαχείριση των Ολυμπιακών κτηρίων, εγκαταστάσεων και υποδομών κατά τη μετα-Ολυμπιακή περίοδο (ΥΠΠΟ-ΓΓΟΑ 2003). Η πόλη βρέθηκε αντιμέτωπη με υπερπροσφορά αποθεμάτων (κυρίως αθλητικών χρήσεων) για τα οποία δεν είχαν στρατηγικά παραγραμματιστεί οι δυνητικοί χρήστες, μισθωτές και/ή αγοραστές (Delladetsima 2003). Όπως αναφέρθηκε ήδη, η χωροθετική πολιτική και ανάπτυξη των Ολυμπιακών έργων δεν συνδυάσθηκε με τις γενικότερες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της πόλης και, ακόμα περισσότερο, με τοπικές δυναμικές και ανάγκες. Ενδεικτικό στην προκειμένη περίπτωση είναι το γεγονός ότι οι μεγάλες κομβικές δράσεις αφορούσαν προνομιακές περιοχές του Λεκανοπεδίου (για παράδειγμα, Δήμος Αμαρουσίου). Αντίθετα, «υποβαθμισμένοι» Δήμοι υποδέχθηκαν μόνο μεμονωμένα κτήρια και εγκαταστάσεις (Νίκαια, Ίλιον). Εξαίρεση ίσως αποτελεί η περίπτωση του Ολυμπιακού Χωριού που σήμερα όμως μάλλον προσθέτει προβλήματα στο ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον του Δήμου Αχαρνών. Το Ολυμπιακό πρόγραμμα δεν έδωσε έμφαση στη διαμόρφωση κοινών μετα-Ολυμπιακών στόχων και συμπληρωματικών δράσεων με τοπικές στρατηγικές ανάπτυξης. Δεν αναπτύχθηκε δηλαδή καμία συστηματική θεώρηση για την διαμόρφωση κοινών με τις τοπικές κοινότητες στόχων που συνδέονται με τις Ολυμπιακές εγκαταστάσεις, τη δυνητική μετα-Ολυμπιακή τους χρήση, καθώς και με την ανάπτυξη μικτών χρηματοδοτικών σχημάτων. Τα Ολυμπιακά έργα, σε γενικές γραμμές, αποτέλεσαν αμιγώς τεχνική-κατασκευαστική δράση που δεν ενσωματώθηκε σε μια αστική στρατηγική, ούτε συνδέθηκε με προγραμματισμένες προτάσεις ιδιωτικοοικονομικής εκμετάλλευσης.

Ως αποτέλεσμα το όλο εγχείρημα οδηγήθηκε σε μια μετα-Ολυμπιακή αδράνεια, με σωρεία ad hoc αποφάσεων που μεταβίβαζαν εγκαταστάσεις-κτήρια σε δημόσιους φορείς και ομοσπονδίες ή τα παραχωρούσαν σε ιδιωτική εκμετάλλευση με μακροχρόνιες συμβάσεις. Το μεγαλύτερο όμως μέρος του κτηριακού αποθέματος παραμένει ακόμα σε εγκατάλειψη, αντιμετωπίζοντας αυξημένο κόστος συντήρησης. Ως προς το τελευταίο, χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του ΟΑΚΑ –που στην ουσία υπολειτουργεί– και της (πρώην) διεθνούς ζώνης του Ολυμπιακού Χωρίου –για την όποια ακόμα εκκρεμεί διαγωνισμός για τις ελεύθερες εκτάσεις, ενώ τα κτήρια παραμένουν σε πλήρη εγκατάλειψη. Επίσης, δύο από τις κομβικές εκτάσεις των ΟΑ, το Δέλτα Φαλήρου/Ιππόδρομος και το Ελληνικό αναπτύσσονται από διαφορετικούς φορείς (Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος» και Lamda Development) και για διαφορετικές χρήσεις από αυτές που είχαν διατυπωθεί στα σχέδια των ΟΑ. Πιο συγκεκριμένα, η διαχείριση των Ολυμπιακών ακινήτων–εγκαταστάσεων βρίσκεται στην αρμοδιότητα της εταιρείας Ακινήτων Ελληνικού Δημοσίου (ΕΤΑΔ ΑΕ) –που δημιουργήθηκε από τη συγχώνευση των «Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου ΑΕ», «Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα ΑΕ» και «Ολυμπιακά Ακίνητα ΑΕ»– και, εν μέρει, του Ταμείου Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ ΑΕ). Στη δικαιοδοσία του ΕΤΑΔ υπάγονται τα εξής Ολυμπιακά ακίνητα: Ολυμπιακός Πόλος Φαλήρου, Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά, Ολυμπιακό Κέντρο Άνω Λιοσίων, Πανθεσσαλικό Στάδιο, Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο Μαρκοπούλου, Ολυμπιακό Συγκρότημα Γουδή, Ολυμπιακό Σκοπευτήριο Μαρκοπούλου, Ολυμπιακό Κέντρο Νίκαιας, Διεθνές Κέντρο Ραδιοτηλεόρασης (IBC), Κέντρο Γραπτού Τύπου, Ολυμπιακό Κέντρο Γαλατσίου, Παμπελοποννησιακό Στάδιο (παραχωρήθηκε στο Δήμο) και Παγκρήτιο Στάδιο (παραχωρήθηκε στο Δήμο).

Το Ολυμπιακό Συγκρότημα Γουδί- Badminton, έχει εκμισθωθεί σε ιδιωτική εταιρεία. Το πρώην Ραδιοτηλεοπτικό Κέντρο Τύπου (IBC) στο Μαρούσι έχει μεταβιβασθεί με χρονομίσθωση σε ιδιωτική εταιρεία (Lamda Development) και έχει μετατραπεί σε εμπορικό κέντρο (Golden Hall). Για το κτήριο του Tae Kwon Do, το οποίο λειτουργούσε προσωρινά ως χώρος εκδηλώσεων, βρίσκεται σε εξέλιξη διεθνής διαγωνισμός για την μετατροπή του σε Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο από ιδιώτες επενδυτές. Οι εγκαταστάσεις του Beach Volley έχουν εκμισθωθεί σε εταιρεία. Στο Κέντρο Διεθνούς Τύπου (MPC) προβλέπεται να μεταφερθεί το Υπουργείο Υγείας, κάτι που ακόμη δεν έχει πραγματοποιηθεί. Το Κέντρο Άρσης Βαρών (Νίκαια) παραχωρήθηκε με χρονομίσθωση 40 ετών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Στο Κέντρο Άνω Λιοσίων από το 2010 έχουν μεταφερθεί αθλητικές ομοσπονδίες. Το Ολυμπιακό Κωπηλατοδρόμιο Σχοινιά, έχει παραχωρηθεί στην Ομοσπονδία Κωπηλασίας, ενώ το πάρκο αναψυχής παραμένει σε εγκατάλειψη. Το Ολυμπιακό Ιππικό Κέντρο Μαρκοπούλου έχει εκμισθωθεί στον Οργανισμό Διεξαγωγής Ιπποδρομιών Ελλάδας (ΟΔΙΕ). Το Ολυμπιακό Κέντρο Γαλατσίου παραχωρήθηκε με μακροχρόνια μίσθωση σε ιδιωτική εταιρεία. Υπάρχει, όμως, και σωρεία άλλων Ολυμπιακών Ακινήτων και εγκαταστάσεων που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν εδώ.