Ενας μικρός δρόμος στα Πατήσια: αναμνήσεις από πρόσωπα και σπίτια της οδού Κόντου

Γεννήθηκα σ’ ένα σπίτι στην οδό Κόντου, στον Άγιο Λουκά στα Πατήσια, το σωτήριον έτος 1940 μ.Χ., μήνα Σεπτέμβρη.

Οι τρείς, κρίσιμες για την ιστορία του τόπου, δεκαετίες που έζησα εκεί σημάδεψαν τη ζωή μου και ασφαλώς διαμόρφωσαν ως ένα σημείο τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μου.

Η οδός Κόντου οριζόταν δυτικά από τη δεξιά πλευρά της οδού Πατησίων και ανατολικά από τις δυτικές παρυφές των Τουρκοβουνίων (τα Νταμάρια όπως τα αποκαλούσαμε τότε).

Σήμερα εκτείνεται προς τα ανατολικά ως την οδό Ταϋγέτου, όπου και το σχολικό συγκρότημα της Γκράβας.

Χάρτης 1: Ο οδός Κ. Κόντου και οι γύρω δρόμοι

Οι αναμνήσεις από την πρώτη δεκαετία του ‘40 όπως είναι φυσικό έχουν αρχίσει να ξεθωριάζουν. Θυμάμαι, αποσπασματικά και ανακατεμένα, εικόνες γκρίζες ή ασπρόμαυρες, τελείως αμοντάριστες και ήχους όπως το ντελάλημα του πλανόδιου γιαουρτά, τη φωνή του παγωτατζή, αλλά και τον ρυθμικό ήχο από τις Γερμανικές μπότες μιας διμοιρίας της Wehrmacht που κατηφόριζε την οδό Κόντου, ένα απόγευμα που στεκόμουν και χάζευα σε ένα από τα δύο μικρά μπαλκονάκια της πρόσοψης του σπιτιού μας.

Θυμάμαι ακόμα τα Δεκεμβριανά οδοφράγματα στη γωνία Κόντου και Δροσοπούλου, ήχους από σφαίρες που σφύριζαν, το «Προσοχή, προσοχή ομιλεί το χωνί», καθώς και τους τρείς Άγγλους στρατιώτες, όπως ακριβώς τους είδαμε αργότερα στον “Θίασο” του Αγγελόπουλου, που μας επισκέφτηκαν ένα πρωί ψάχνοντας για όπλα. (“Το πουλί του Σκόμπυ είναι κόμποι-κόμποι”). Όλα αυτά που συνέβαιναν τότε, μπορώ να πω ότι δεν μου προξενούσαν κανένα φόβο ή περιέργεια και τα αντιμετώπιζα σαν την πιο συνηθισμένη καθημερινή κανονικότητα.

Εικόνα 1: Στον κήπο του σπιτιού μου στα μαύρα χρόνια της κατοχής

Το δρόμο αλλά και την ευρύτερη περιοχή στα Πατήσια, μια από τις καλύτερες συνοικίες της Αθήνας εκείνη την εποχή, χαρακτήριζαν οι μονοκατοικίες, μονώροφες ή διώροφες, δείγματα της αρχιτεκτονικής του μεσοπολέμου με φανερές τις επιρροές των νεωτεριστικών κινημάτων, του απλοποιημένου εκλεκτικισμού, της Art Déco αλλά και του Ευρωπαϊκού μοντερνισμού. Τα ενδιαφέροντα αυτά σπίτια σύντομα ακολούθησαν τη μοίρα των παλαιότερων νεοκλασικών και έδωσαν τη θέση τους στις πρώτες πολυκατοικίες της αντιπαροχής στις αρχές της δεκαετίας του ‘50.

Μέχρι και τη δεκαετία του ‘40, o μικρός αυτός δρόμος παραδόξως ήταν ασφαλτοστρωμένος, σε αντίθεση με τους γειτονικούς του χωματόδρομους, Γαλβάνη και Γρηγοροβίου, αλλά και με τους πολύ μεγαλύτερους, Δροσοπούλου, Νάξου και Πίνδου, που επίσης βρίσκονταν σε κατάσταση πρωτόγονη, χωρίς άσφαλτο, γεμάτοι λακκούβες, πέτρες και σκόνη. Αυτός ήταν και ο λόγος που σπάνια περνούσαν από κει αυτοκίνητα, δίνοντας την ευχέρεια στους πιτσιρικάδες να ξεσαλώνουν στο κυνηγητό, στο κρυφτό, στο ποδόσφαιρο, ακόμα και στο ευγενές άθλημα του πετροπόλεμου, που είχε ως αποτέλεσμα γάζες, αίμα και ανοιγμένα κεφάλια. Πολύ δημοφιλές στα αγόρια και το “κλέφτες κι αστυνόμοι” όπου στο παιγνίδι οι αστυνομικοί κυνηγούσαν τους κλέφτες, ενώ στην πραγματικότητα κυνηγούσαν τους κομμουνιστές.

Κι άλλα παιγνίδια της εποχής συντελούσαν στην κοινωνικοποίηση των παιδιών της γειτονιάς και στην ανάπτυξη ισχυρών φιλικών δεσμών μεταξύ τους. Οι επιζώντες συνομήλικοί μου θα θυμούνται ασφαλώς πολλά από εκείνα τα “υπαίθρια” παιγνίδια με τα παράξενα ονόματα: “Στα-καμάν”, “Μπιζ”, “Μπερλίνα”, “Πινακωτή-Πινακωτή” καθώς και τα “Αγάλματα”, το “Άναψε μου το κεράκι” και τα παιγνίδια με τους χωμάτινους βόλους ή τα ακριβότερα γυάλινα γκαζάκια. Όσα παιδιά είχαν γαλότσες έβρισκαν διασκεδαστικό το να τσαλαβουτούν κατά τις βροχερές μέρες στις λασπωμένες λακκούβες που γέμιζαν νερό, ενώ άλλα έπαιζαν με τις λεγόμενες “Χάπα-Χούπες” τα δημοφιλή χαρτονάκια που απεικόνιζαν τους ήρωες του ποδοσφαίρου αυτούς τους κυριακάτικους ήρωες που έπαιζαν   «για τη φανέλα» τότε που τα γήπεδα δεν είχαν γκαζόν.

Εικόνα 2: Κόντου και Πατησίων

Ανηφορίζοντας στην οδό Κόντου, καθώς μπαίναμε από την οδό Πατησίων, θυμάμαι στα δεξιά το πρώτο γωνιακό κτίριο, με το ζαχαροπλαστείο του Μιλάνου στο ισόγειο, και στη συνέχεια δύο τρία επιβλητικά διώροφα, με πανέμορφες όψεις. Σ’ ένα από αυτά κατοικούσε η οικογένεια Βιντζηλαίου, της περίφημης δυναστείας των πρώτων μεγάλων λουλουδάδων της Αθήνας.

Εικόνες 3α & 3β: Επιβλητικά διώροφα σπίτια, με πανέμορφες όψεις

Αφότου διασχίζαμε την οδό Δροσοπούλου, το δεύτερο σπίτι δεξιά ήταν το πατρικό μου, μια λιτή αστική μονοκατοικία από τις χαρακτηριστικές του μεσοπολέμου, που σώζεται ευτυχώς ακόμα, ανάμεσα σε μεταγενέστερες πολυκατοικίες, χάρη στην επιμονή της αρχιτεκτόνισσας αδερφής μου, ως ένα από τα ελάχιστα δείγματα μίας ξεχασμένης μακρινής εποχής.

Ίσως ένας από τους λόγους για τους οποίους οι γονείς μου επέλεξαν το συγκεκριμένο σπίτι να ήταν η θέση του. Στην περιοχή αυτή κατοικούσαν άνθρωποι της μεσαίας τάξης, πολλοί διανοούμενοι, καλλιτέχνες, εκπαιδευτικοί ακόμα και επιτυχημένοι επιχειρηματίες. Ο πατέρας μου εκπαιδευτικός, δίδαξε στη Μαράσλειο Παιδαγωγική ακαδημία, υπήρξε αντιπρόεδρος του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου και Γενικός διευθυντής του Υπουργείου Παιδείας.

Εικόνα 4: Σ’ αυτό το σπίτι γεννήθηκα το 1940

Εικόνα 5: H οδός Κόντου το 1958 χωρίς αυτοκίνητα και σήμερα

Στα “πέτρινα” χρόνια, το διπλανό μας σπίτι με τον αριθμό 16, μοντερνιστικό, διώροφο και φωτεινό, φιλοξενούσε ένα σκοτεινό πρόσωπο της Ελληνικής ιστορίας. Μαύρο παλτό, μαύρο καπέλο, μαύρο αυτοκίνητο, μαύρη ψυχή. Το όνομά του: Αναστάσιος Ταβουλάρης (1882-1945). Ιδιότητά του: υπουργός Ασφαλείας, δεξί χέρι του Walter Schimana διοικητή των SS, αρχηγού της Γερμανικής Αστυνομίας και στρατιωτικού διοικητή της χώρας μας από τον Οκτώβριο του 1943 έως τον Οκτώβριο του 1944. Οι ενδιαφερόμενοι για την πλούσια δράση του εν λόγω γείτονα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ας ανατρέξουν στη σχετική βιβλιογραφία. Μετά την απελευθέρωση το σπίτι αυτό κατοικήθηκε από την οικογένεια Μούγερ, γνωστή για την παραγωγή των όμορφων παιδικών παπουτσιών.

Δύο σπίτια πιο πάνω, στο νούμερο 20, έμενε ο συμπαθητικός γεράκος με τον μπερέ στο κεφάλι και την ξεθωριασμένη καπαρντίνα, που τον θυμάμαι να ανηφορίζει το σούρουπο, επιστρέφοντας στο σπίτι του, κρατώντας το κεσεδάκι με το γιαούρτι για το λιτό βραδινό του δείπνο. Μόνο αυτή την εικόνα θυμάμαι από τον Παπαδιαμάντη της Ελληνικής ζωγραφικής

Πέρασαν χρόνια πολλά από τότε για να μάθω ότι ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881–1955), απόφοιτος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών της Αθήνας, μαθητής του Γ. Ιακωβίδη, αφού συνέχισε τις σπουδές του στο Μόναχο μέχρι το 1910, μετακομίζει στο Παρίσι όπου και έρχεται σε επαφή με τα νεωτεριστικά ρεύματα της σύγχρονης ζωγραφικής, εγκαταλείποντας οριστικά τον ακαδημαϊκό ρεαλισμό της Σχολής του Μονάχου. Με την επιστροφή του στην Αθήνα μαζί με τον Κωνσταντίνο Μαλέα, τον Νικόλαο Λύτρα και άλλους, ιδρύει την ομάδα “Τέχνη”, που με την πρώτη έκθεσή της το 1917 ήρθε σε ρήξη με το εικαστικό κατεστημένο της εποχής.

Εικόνες 6&7 : Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης (1881–1955)

Πηγή: Εθνική Πινακοθήκη (http://www.nationalgallery.gr/)

Στο έργο του, το ποτισμένο από το διάχυτο φως των Ιμπρεσιονιστών, μπορεί να διακρίνει κανείς ίχνη και σκιές από τη μελαγχολία του ελληνικού Εξπρεσιονισμού, πράγμα που θα φανεί εντελώς φυσικό σε όποιον μελετήσει την άτυχη και τραγική ζωή αυτού του τόσο αδικημένου μεγάλου ζωγράφου. Στην αυτοβιογραφία του, ο στενός του φίλος ζωγράφος Περικλής Βυζάντιος αναφέρεται στον ομότεχνό του: