Το χωρικό και κοινωνικό αποτύπωμα του Προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ΄ Οίκον» στη Μητροπολιτική Αθήνα
Χριστοφοράκη Κατερίνα
Δομημένο Περιβάλλον, Οικονομία, Στέγαση
2018 | Μάι
Στο πλαίσιο συμμόρφωσης της Ελλάδας με τους κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορούν την εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση της εκπομπής ρύπων στην ατμόσφαιρα, μια σειρά δράσεων έχουν τεθεί σε εφαρμογή. Η ενεργειακή αναβάθμιση του κτηριακού αποθέματος αποτελεί κύρια μέριμνα. Προκειμένου να διευκολυνθεί η πραγματοποίηση δαπανών σε αυτή την κατεύθυνση, παρέχονται μια σειρά κινήτρων προς τους ιδιοκτήτες. Το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον» είναι ένα από αυτά και συνίσταται σε ενίσχυση μέσω επιδότησης. Ο πρώτος κύκλος του ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2015 ενώ αναμένεται η εκκίνηση του δεύτερου κύκλου. Η διοχέτευση των πόρων και η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων είναι υψηλής σημασίας για την ουσιαστική μεταβολή του ενεργειακού αποτυπώματος που έχει το κτηριακό απόθεμα.
Στο κείμενο αυτό διερευνάται η χωρική, κοινωνική και οικονομική διάσταση του προγράμματος, μέσα από διαθέσιμα δεδομένα όσον αφορά τη συμμετοχή των ωφελουμένων στο πρόγραμμα, τα οποία δεν έχουν γίνει αντικείμενο επεξεργασίας ως σήμερα. Εντοπίζεται το αποτύπωμά του και η κτηριακή αναβάθμιση που επέφερε στη Μητροπολιτική Αθήνα -δηλαδή στο σύνολο σχεδόν της Περιφέρειας Αττικής- και αξιολογείται ως προς αυτά. Εξετάζονται επιμέρους οι ωφελούμενοι ανά οικονομική κατηγορία, όπως αυτή ορίζεται από τον οδηγό του Προγράμματος, και η πρόσβασή τους στους πόρους του, όπως επίσης η κατανομή στο Λεκανοπέδιο των ιδιοκτησιών που αναβαθμίστηκαν σε σχέση με την ανάγκη αναβάθμισης, όπως αυτή προκύπτει με βάση την παλαιότητα του κτηριακού αποθέματος ανά Περιφερειακή Ενότητα. Τέλος εξετάζεται η κατανομή των πόρων ανά παρέμβαση του προγράμματος, σκιαγραφώντας τη διοχέτευση των πόρων σε εμπορικές δραστηριότητες και επαγγελματικές κατηγορίες. Μέσα από την επεξεργασία των δεδομένων αναδεικνύονται τα προβληματικά σημεία της διαδικασίας σε συνδυασμό με τις ουσιαστικές ανάγκες για ενεργειακή αναβάθμιση.
Μεθοδολογία
Η έντονη αστικοποίηση κατά τη μεταπολεμική περίοδο, οι πιέσεις των ιδιοκτητών γης, η ιδιότυπη πολιτική κατοικίας και η χαλαρή πολεοδομική πολιτική, είχαν ως συνέπεια τη συχνά αποσπασματική και ασχεδίαστη συγκρότηση του πολεοδομικού ιστού στο Λεκανοπέδιο (Μαντουβάλου, Μαυρίδου 1993). Το αποτέλεσμα των χαμηλών απαιτήσεων των οικοδομικών κανονισμών, της έλλειψής τους ή και της καταστρατήγησής τους, ήταν -μεταξύ άλλων- κτηριακές εγκαταστάσεις χαμηλών προδιαγραφών και υψηλής ενεργειακής κατανάλωσης (Σαρηγιάννης 1978).
Στην κατεύθυνση αναβάθμισης του ήδη κτισμένου όγκου, ενθαρρύνονται σειρά παρεμβάσεων είτε στο κέλυφος των κτηρίων, είτε στις μηχανολογικές τους εγκαταστάσεις. Το «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον» είναι ένα πρόγραμμα που στόχο είχε τη χρηματοδότηση μέρους της συνολικής δαπάνης ενεργειακής αναβάθμισης κτηρίων κατοικίας σε περιοχές με τιμή ζώνης μέχρι 2.100€. Η διάρκεια εφαρμογής του ήταν από το 2011 έως το 2015, ενώ στις αρχές του 2018 δρομολογήθηκε ο δεύτερος κύκλος του προγράμματος.
Χάρτης 1: Η διοικητική διαίρεση της Περιφέρειας Αττικής
Ακολουθεί αξιολόγηση σε επίπεδο εκδήλωσης ενδιαφέροντος και κατανομής πόρων στο σύνολο της Περιφέρειας Αττικής (Χάρτης 1). Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης δίνουν το αποτύπωμα του εγχειρήματος, εμφανίζοντας τις περιοχές κατοικίας σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων (ΠΕ) και δήμων που χρίζουν αναβάθμισης και, παράλληλα, σε συνδυασμό χαρακτηρίστηκαν επιλέξιμες σύμφωνα με τα καθοριζόμενα κριτήρια. Στην κοινωνική διάσταση αυτού του αποτυπώματος, εξετάζουμε την κατανομή των οικονομικών κατηγοριών των ωφελουμένων εντός Αττικής και Μητροπολιτικής Αθήνας. Οι κατηγορίες ορίζονται με βάση το εισόδημα, ατομικό ή οικογενειακό και έχουν προκαθοριστεί στον οδηγό του προγράμματος. Με περεταίρω εμβάθυνση στα στοιχεία που επεξεργαζόμαστε, είναι δυνατόν να παρουσιαστεί και η κατανομή των πόρων σε επίπεδο επιλέξιμης δαπάνης, την οποία στο πλαίσιο διερεύνησης του προγράμματος θα αναφέρουμε ως «παρέμβαση». Τα στοιχεία παρουσιάζουν τις ομάδες εκείνες των επαγγελματιών που επωφελήθηκαν ανά παρέμβαση, εξυπηρετώντας την ανάγνωση του αποτυπώματος υπό το πρίσμα της τόνωσης της ελληνικής αγοράς. Τέλος, στο πλαίσιο αξιολόγησης των αποτελεσμάτων της έρευνας, σε συνδυασμό με τα κίνητρα του προγράμματος, απομονώθηκαν τα σημεία στα οποία εντοπίστηκαν προβληματα στη λειτουργία του. Τα προβλήματα εντοπίζονται σε επίπεδο κοινωνικών ομάδων, εμπόρων και συνολικής εκτέλεσης.
Τα στοιχεία των ωφελούμενων ιδιοκτητών, αλλά και η αναλυτική χρηματοδότησή τους, είναι ανοιχτά και αναρτημένα από το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης. Τα δεδομένα που παρουσιάζονται προέκυψαν από την επεξεργασία αυτής της πρωτογενούς και ανεπεξέργαστης μέχρι σήμερα, πληροφορίας, η οποία κατηγοριοποιήθηκε και μελετήθηκε με βάση τις ανάγκες αυτής της παρουσίασης. Η κατανομή των πόρων ανά περιοχή και οι κοινωνικές ομάδες που απέκτησαν πρόσβαση στην επιδότηση ανά περιοχή παρουσιάζονται με τη βοήθεια χαρτών και διαγραμμάτων. Επιπλέον, η κατανομή των χρημάτων ανά είδος παρέμβασης διευκολύνει να διαπιστωθεί ποιο κομμάτι της αγοράς τονώθηκε και σε ποιο βαθμό.
Κατανομή ωφελουμένων σε επίπεδο Δήμων και Περιφερειακών Ενοτήτων στην Αττική
Οι ωφελούμενοι ομαδοποιήθηκαν και υπολογίστηκε η κατανομή του αριθμού τους ανά Δήμο και του ποσοστού τους ανά Περιφερειακή Ενότητα, τα οποία παρουσιάζονται στον χάρτη 2 και το γράφημα 1. Οι ωφελούμενοι, σύμφωνα με τα εισοδηματικά κριτήρια που θέτει το πρόγραμμα, χωρίζονται σε τρείς κατηγορίες επιδότησης. Η πρώτη απορρόφησε το 70% της δαπάνης, η δεύτερη το 35% και η τρίτη το 15%.
Χάρτης 2: Κατανομή πλήθους ωφελούμενων ανά Δήμο στην Περιφέρεια Αττικής
Πηγή: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο Λεκανοπέδιο -δηλαδή στις ΠΕ της Αττικής εκτός Ανατολικής και Δυτικής- που συγκεντρώνει το 87% των αιτήσεων, το οποίο όμως υπολείπεται του πληθυσμιακού ειδικού του βάρους, το οποίο είναι 93% σύμφωνα με τα δεδομένα της απογραφής πληθυσμού του 2011 (ΕΚΚΕ-ΕΛΣΤΑΤ 2015). Από αυτό, το 30% εντοπίζεται στον Κεντρικό Τομέα, το οποίο επίσης υπολείπεται του ειδικού πληθυσμιακού βάρους του (35,5%). Στις υπόλοιπες ΠΕ του Λεκανοπεδίου, το ποσοστό των αιτήσεων ήταν μεγαλύτερο από το πληθυσμιακό ειδικό βάρος στο Βέρειο και το Δυτικό Τομέα, περίπου ίσο στο Νότιο και πολύ μικρότερο στον Πειραιά (9% των αιτήσεων έναντι 12,7% του πληθυσμού) παρά την ηλικία και το πλήθος των κτηρίων που περιλαμβάνει. Η ΠΕ Ανατολικής Αττικής, μια περιοχή με σαφώς νεώτερη οικιστική ανάπτυξη και αραιότερη δόμηση, συγκεντρώνει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό αιτήσεων σε σχέση με τον πληθυσμό (8% έναντι 5,4%). Σε επίπεδο απορρόφησης κονδυλίων (γράφημα 1) οι διαφοροποιήσεις εντείνονται προς την ίδια κατεύθυνση καθώς η ΠΕ Ανατολικής Αττικής και η ΠΕ Πειραιά απορρόφησαν αντίστοιχα το 10% και το 9% των συνολικών κονδυλίων του προγράμματος για την Αττική.
Γράφημα 1: Κατανομή πλήθους ωφελούμενων και πόρων ανά Περιφερειακή Ενότητα της Περιφέρειας Αττικής
Πηγή: Στοιχεία ΕΤΕΑΝ με ίδια επεξεργασία
Από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) και την απογραφή πληθυσμού του 2011, αντλούμε δεδομένα που αφορούν το απόθεμα κατοικιών της Αττικής, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα 1. Εξετάζονται τα κτήρια που οικοδομήθηκαν προ του 1980, πριν δηλαδή θεσπιστεί ο Κανονισμός Θερμομόνωσης Κτηρίων (1979) και είναι, κατά τεκμήριο, τα πλέον χρήζοντα αναβάθμισης. Με βάση τα δεδομένα του πίνακα 1, οι μεγαλύτερες ανάγκες συγκεντρώνονται στον κεντρικό τομέα όπου χωροθετείται το 40% περίπου των παλαιών κτηρίων και στη συνέχεια στο Νότιο Τομέα και τον Πειραιά, όπου συγκεντρώνεται το 25% του σχετικού αποθέματος.
Πίνακας 1: Πλήθος κατοικιών ανά Περιφερειακή Ενότητα και περίοδο κατασκευής
Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή. Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011. «Κανονικές κατοικίες κατά περίοδο κατασκευής», Πίνακας B15, ίδια επεξεργασία.
Επομένως, ο συγκριτικά αυξημένος αριθμός αιτήσεων και παροχής κονδυλίων στην ΠΕ Ανατολικής Αττικής μπορεί να θεωρηθεί αστοχία σε σχέση με τις αρχικές προθέσεις του προγράμματος, από την πλευρά της δίκαιης κοινωνικοχωρικής κατανομής των σχετικών επιδοτήσεων. Επιπλέον από τους Χάρτες 3 και 4 προκύπτει σαφής αναντιστοιχία μεταξύ των κεντρικών δήμων όπου συγκεντρώνονται σημαντικές ανάγκες ενεργειακής αναβάθμισης και των δήμων όπου συγκεντρώνεται μεγάλο ποσοστό αιτούντων / ωφελουμένων, οι οποίοι κατά κανόνα είναι σε περιφερειακές θέσεις.
Χάρτης 3: Ποσοστό κατοικιών κατασκευασμένων προ του 1980 στους δήμους της Περιφέρειας Αττικής
Πηγή δεδομένων: ΕΚΚΕ-ΕΛΣΤΑΤ 2015
Χάρτης 4: Ποσοστό ωφελούμενων στον πληθυσμό των ανά δήμων της Περιφέρειας Αττικής
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Δείκτης αναβάθμισης κτηριακού αποθέματος
Με βάση τα διαθέσιμα δεδομένα, αναζητήθηκε ο ουσιαστικός αντίκτυπος που είχε το συγκεκριμένο πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης ανά Δήμο. Ένας δείκτης που προσεγγίζει αυτόν τον αντίκτυπο είναι ο «Δείκτης Αναβάθμισης» τον οποίο υπολογίζουμε διαιρώντας τον αριθμό των αναβαθμισμένων κατοικιών, προς τον συνολικό αριθμό κατοικιών ανά Δήμο, οι οποίες κατασκευάστκαν προ του 1980.
Πίνακας 2: Δήμοι της Περιφέρειας Αττικής με τον υψηλότερο και τον χαμηλότερο Δείκτη Αναβάθμισης κτηριακού αποθέματος
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Οι δήμοι του Λεκανοπεδίου παρουσιάζουν πολύ διαφορετική εικόνα όσον αφορά την κτηριακή αναβάθμιση μέσα από το σχετικό πρόγραμμα, όπως ενδεικτικά φαίνεται στον πίνακα 2. Ο Δήμος Αθηναίων εμφανίζει έναν από τους χαμηλότερους δείκτες, παρά τη συγκέντρωση αναγκών που ανέδειξαν τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν πιο πάνω. Η χαμηλή αυτή επίδοση οφείλεται σε απόντες και μη ενδιαφερόμενους ιδιοκτήτες, καθώς και σε ιδιοκάτοικους με περιορισμένους πόρους για τους οποίους η ενεργειακή αναβάθμιση δεν αποτελεί προτεραιότητα. Ο δείκτης είναι ανάλογος εκείνου του Δήμου Φιλοθέης/Ψυχικού, όπου η μικρή αποτελεσματικότητα του προγράμματος ήταν αναμενόμενη λόγω του ότι το σύνολο σχεδόν των περιοχών του αποκλείονταν από το πρόγραμμα λόγω υψηλών αντικειμενικών αξιών. Η περιορισμένη αποτελεσματικότητα σε δήμους όπως της Νίκαιας/Ρέντη ή του Περάματος πρέπει να ερμηνευθούν με βάση τη σύνθεση του πληθυσμού τους, όπου κυριαρχούν εργατικά στρώματα με περιορισμένες δυνατότητες να επενδύσουν σε μια τέτοια διαδικασία, έστω και με γεναία επιδότηση. Οι Δήμοι Καισαριανής και Καλλιθέας δεν επωφελήθηκαν στον βαθμό που θα αναμενόταν με βάση το κτηριακό τους απόθεμα, κάτι που και πάλι θα πρέπει να αποδωθεί στην αδυναμία πολλών κατοίκων τους να ανταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις του προγράμματος. Μεταξύ των δήμων του Βόρειου Τομέα, οι διακυμάνσεις είναι σημαντικές. Αυτό πρέπει να ωφείλεται αφενός στους πολύ χαμηλούς δείκτες των Δήμων Παπάγου/Χολαργού, Φιλοθέης/ Ψυχικού και Κηφισιάς που αποκλείονται σε μεγάλο βαθμό λόγω υψξηλών αντικειμενικών αξιών- και άλλων, όπως οι Δήμοι Πεντέλης και Χαλανδρίου που εμφανίζουν αυξημένους δείκτες. Οι τελευταίοι είναι από τους πλέον ευνοημένους από την εφαρμογή του προγράμματος, καθώς συνδυάζουν αντικειμενικές αξίες που δεν τους αποκλείουν και πληθυσμούς μεσαίων και υψηλών-μεσαίων στρωμάτων που θέλουν και μπορούν να επενδύσουν σε μια τέτοια διαδικασία. Ο Πειραιάς παρουσιάζει από τους χαμηλότερους δείκτες, υποδηλώνοντας την ύπαρξη προβλημάτων ανάλογων με αυτά που ερμηνεύουν τους χαμηλούς δείκτες του Δήμου Αθηναίων. Ο χάρτης 5 δίνει μια συγκριτική εικόνα της επιτυχίας/αποτελεσματικότητας του προγράμματος στους δήμους του Λεκανοπεδίου.
Χάρτης 5: Δείκτης Αναβάθμισης κτηριακού αποθέματος ανά δήμο στο Λεκανοπέδιο Αττικής με το πρόγραμμα «Εξοικονομώ κατ’Οίκον»
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Οι τύποι παρέμβασης του προγράμματος και οι πιθανολογούμενες επιπτώσεις τους
Με βάση τα πρωτογενή δεδομένα υπολογίστηκαν ο αριθμός των αιτήσεων και τα ποσά που δαπανήθηκαν ανά τύπο παρέμβασης και ανά Δήμο και βασικό συμπέρασμα είναι ότι σε όλες τις ΠΕ της Αττικής η κατανομή των κονδυλίων μεταξύ των τριών βασικών τύπων παρέμβασης (αντικατάσταση κουφωμάτων – αναβάθμιση κελύφους – αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης) είναι παρόμοια (Γράφημα 3 και χάρτες 6-8).
Γράφημα 3: Ποσοστό αιτήσεων ανά παρέμβαση και ανά Περιφερειακή Ενότητα στην Περιφέρεια Αττικής
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Συνολικά το 60% περίπου των κονδυλίων του προγράμματος απορροφήθηκαν από την αντικατάσταση κουφωμάτων, ενώ το υπόλοιπο 40% σχεδόν ισοκατανεμήθηκε για την αναβάθμιση του κτηριακού κελύφους και την αντικατάσταση συστημάτων θέρμανσης και παροχής ζεστού νερού, τονώνοντας σημαντικά τους αντίστοιχους βιομηχανικούς κλάδους και το δυναμικό που απασχολείται σε αυτούς. Η σημασία του προγράμματος ήταν αυξημένη λόγω της μακράς ύφεσης στην οικοδομή, η οποία επιδεινώθηκε από την κρίση.
Χάρτες 6-8: Κατανομή πόρων ανά παρέμβαση και ανά δήμο στην Περιφέρεια Αττικής
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Οι χάρτες 9 και 10-12 δείχνουν την απορρόφηση πόρων του προγράμματος -συνολικά και ανά τύπο παρέμβασης- σε κάθε δήμο σε σχέση με το ποσοστό κατοικιών παλαιάς κατασκευής (προ του 1980). Η συγκριτική εικόνα δείχνει ότι η μικρότερη σχετική απορρόφηση αφορά τους κεντρικούς δήμους με το μεγαλύτερο πληθυσμό και το παλαιότερο απόθεμα, καθώς και ορισμένους δήμους στην άμεση περιφέρεια του Πειραιά και τον Ασπρόπυργο. Αντίθετα, οι δήμοι με τη συγκριτικά μεγαλύτερη απορρόφηση συγκεντρώνονται σε ενδιάμεσες περιφερειακές θέσεις, κυρίως στα βορειοανατολικά του Νομού.
Χάρτης 9: Συνολική απορρόφηση πόρων του προγράμματος σε κάθε δήμο σε σχέση με το ποσοστό κατοικιών παλαιάς κατασκευής (προ του 1980)
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Χάρτες 10-12: Απορρόφηση πόρων του προγράμματος ανά τύπο παρέμβασης σε κάθε δήμο σε σχέση με το ποσοστό κατοικιών παλαιάς κατασκευής (προ του 1980)
Πηγή δεδομένων: ΕΤΕΑΝ, ίδια επεξεργασία
Επίλογος
Σε διάρκειά των 5 ετών εφαρμογής του προγράμματος«Εξοικονόμηση κατ Οίκον» δαπανήθηκαν 396 εκατ. € σε αντιστοιχία με τις 50.041 εγκεκριμένες αιτήσεις. Υπολογίζεται ότι στο μέσο της διάρκειας του προγράμματος υποβάλονταν προς εξέταση έως και 1.500 αιτήσεις/εβδομάδα πανελλαδικά. Το 16% των αιτήσεων υποβάλονταν στην Περιφέρεια Αττικής (Taxheaven, 5/2012), κάτι που σημαίνει ότι στην Αττική υποβλήθηκαν πολύ λογότερες αιτήσεις αναλογικά με τον πληθυσμό της.
Παρά το μεγάλο αριθμό αιτήσεων, το πρόγραμμα ήταν μάλλον πολύπλοκο και δυσπρόσιτο. Οι ωφελούμενοι από τις χαμηλές εισοδηματικές ομάδες και, συνεπώς, με σημαντική ανάγκη για επιδότηση, είχαν συχνά δύσκολη πρόσβαση στους πόρους και πολλές φορές αποκλείονταν. Τα τραπεζικά ιδρύματα, με χρέη διεκπεραιωτή ανάμεσα στο υπουργείο και τον πολίτη, έκριναν την αξιοπιστία των αιτούμενων με κριτήρια εγγυημένης επιστροφής των δανείων και μόνο μετά τη θετική τους γνωμοδότηση μπορούσαν οι πολίτες να υποβάλουν τη σχετική αίτηση. Επιπλέον, το υποχρεωτικό δάνειο το οποίο προβλεπόταν από το πρόγραμμα για να δώσει στον ωφελούμενο τη δυνατότητα να καταβάλει το ποσοστό συμμετοχής του, συχνά αντιμετωπιζόταν με δυσπιστία από τους ενδιαφερόμενους (βλέπε τον Οδηγό Εφαρμογής του Προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ’ Οίκον».
Ως πρόβλημα αναδείχθηκε επίσης η περιορισμένη ενημέρωση του κοινού, με αποτέλεσμα να μην έχουν αναδειχθεί επαρκώς τα οφέλη συμμετοχής στο πρόγραμμα. Πολύ σημαντική ήταν και η ελλιπής ενημέρωση των εμπόρων και επαγγελματιών, οι οποίοι συχνά παρουσιάζονταν αρνητικοί στη συμμετοχή τους. Η αποπληρωμή μέσω τραπέζης δεν τους παρείχε την ασφάλεια που επιθυμούσαν για να προχωρήσουν στη συνεργασία, ενώ επιπλέον ενδοιασμούς προκαλούσε το γεγονός ότι θα έπρεπε να τηρηθούν αυστηρά πρότυπα και προδιαγραφές κόστους, κατασκευής και πιστοποίησης. Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις όπου οι έμποροι ήταν θετικά διακείμενοι στη συμμετοχή τους, αναλάμβαναν επαγγελματικό ρίσκο. Οι τράπεζες σπάνια τηρούσαν το χρονικό όριο εξόφλησης των εμπόρων και ανάγκαζαν τους προμηθευτές να παίζουν το ρόλο «χορηγού/χρηματοδότη», καθώς συχνά αποπληρώνονταν μέχρι και 7-10 μήνες μετά την ολοκλήρωση του έργου. Κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατόν να υποστηριχθεί από μια τοπική μικρομεσαία επιχείρηση, επειδή την καθιστούσε μη βιώσιμη. Αποτέλεσμα ήταν πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις να αποκλείονται από το πρόγραμμα.
Η διασπορά των εγκρίσεων κάλυψε όλη την Περιφέρεια Αττικής με κάποιες σημαντικές εσωτερικές διακυμάνσεις. Το ενδιαφέρον ανά Περιφερειακή Ενότητα αλλά και ανά Δήμο ανέδειξε ιδιαιτερότητες, με χαρακτηριστικές περιπτώσεις τους Δήμους Αθηναίων και Πειραιά, όπου οι εγκρίσεις είναι λίγες σε σχέση με τον αριθμό των κατασκευών (προ του 1980) που περιλαμβάνουν. Ανάλογη παρατήρηση μπορεί να γίενι και για τους Δήμους Ζωγράφου και Καλλιθέας. Η ερμηνεία του συγκριτικά χαμηλού ενδιαφέροντος των ιδιοκτητών στις περιοχές αυτές πρέπει να αναζητηθεί στη δυσκολία σημαντικού τμήματος των δυνητικά ενδιαφερομένων να αναταποκριθούν στις οικονομικές απαιτήσεις του προγράμματος. Μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι ότι πρόκειται για περιοχές όπου το ποσοστό ενοικίασης είναι το υψηλότερο στην Περιφέρεια και όπου οι ιδιοκτήτες δείχνουν σχετική απροθυμία να επενδύσουν σε αναβαθμίσεις, ιδιαίτερα μέσα σε μια αρκετά προβληματικής αγορά ενοικιαζόμενης κατοικίας, την οποία επιβαρύνει και ο μεγάλος αριθμός κενών κατοικιών.
Σε ότι αφορά στις κοινωνικές ομάδες που επωφελήθηκαν, μια πρώτη ματιά δείχνει ότι ευνοήθηκαν κυρίως τα χαμηλότερα εισοδήματα, αφού το 56% των αιτήσεων αφορούσαν την κατηγορία επιδότησης 70% -που προϋπέθετε να εντάσσεται κανείς στο χαμηλότερο εισοδηματικό κλιμάκιο- ενώ το 43% την κατηγορία επιδότησης 35% και μόλις το 1% των αιτήσεων αφορούσε τα υψηλότερα εισοδήματα της κατηγορίας 15%. Ο πραγματικός κοινωνικός αντίκτυπος του προγράμματος είναι, ωστόσο, πιο πολύπλοκος από αυτό που δείχνει η απλή κατανομή ανά εισοδημτικά κλιμάκια των ωφελουμένων. Πολλοί ωφελούμενοι μπορεί, για παράδειγμα, να χαρακτηρίζονται από χαμηλό εισόδημα, αλλά παράλληλα να εντάσσονται σε οικογενειακά δίκτυα με μεγαλύτερα εισοδήματα και με τη δυνατότητα να ενισχύσουν αυτή την προσπάθεια ενεργειακής αναβάθμισης της ακίνητης περιουσίας τους. Η χωρική κατανομή των πόρων και του μέσου ύψους επιδότησης δείχνουν μια προνομιακή συγκέντρωση σε περιοχές μεσαίων και υψηλών-μεσαίων κατηγοριών.
Ορισμένες περιοχές αποτελούν δυνητικά στόχους αυξημένου ενδιαφέροντος, λόγω της μεγάλης συσσώρευσης παλαιών κατασκευών. Για την αποδοτικότερη εφαρμογή του αντίστοιχου προγράμματος στο μέλλον, θα μπορούσαν αρχικά να προσδιοριστούν σαφέστερα οι περιοχές που χρήζουν επιτακτικότερης παρέμβασης, και να τύχουν μεγαλύτερης προσοχής και, ενδεχομένως, ειδικής μεταχείρισης.
Από την κατανομή των δαπανών φαίνεται ότι προνομιακά προσανατολίστηκαν στην αλλαγή κουφωμάτων, ενισχύοντας ιδιαίτερα με αυτόν τον τρόπο τον σχετικό κλάδο. Ωστόσο, το γεγονός ότι δεν επαρκούσε η αλλαγή αυτή για να αναβαθμιστείη ιδιοκτησία κατά μια ενεργειακή κλάση, οδήγησε στην υποβολή πιο ολοκληρωμένων αιτήσεων, που περιελάμβαναν συνδυασμό παρεμβάσεων, αποτρέποντας τη διοχέτευση των πόρων σε έναν και μόνο κλάδο της αγοράς.
Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι η πληρέστερη και πιο στοχευμένη πληροφόρηση θα μπορούσαν να αυξήσουν το ενδιαφέρον του κοινού και των επαγγελματιών να συμμετέχουν στην ενεργειακή αναβάθμιση του κτηριακού αποθέματος. Παράλληλα, θα πρέπει να επιλυθούν και τα πρακτικά προβλήματα των καθυστερήσεων υλοποίησης, αποπληρωμής και ενημέρωσης που δημιουργούν ανασφάλεια σε καταναλωτές και επαγγελματίες. Με αυτό τον τρόπο θα επιτευχθεί ταχύτερη και πιο αποτελεσματική απορρόφηση πόρων και ευρύτερη ενεργειακή αναβάθμιση. Ωστόσο, τα προβλήματα στην υλοποίηση του προγράμματος δεν περιορίζονται μόνο στα θέματα επικοινωνίας και εύρυθμης διεκπεραίωσης, καθώς αφορούν και τους μηχανισμούς που ευνοούν ή δυσκολεύουν ορισμένες κοινωνικές ομάδες στην απόφασή τους να συμμετάσχουν.
Αναφορά λήμματος
Χριστοφοράκη, Κ. (2018) Το χωρικό και κοινωνικό αποτύπωμα του Προγράμματος «Εξοικονόμηση κατ΄ Οίκον» στη Μητροπολιτική Αθήνα, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/εξοικονόμηση-κατ΄-οίκον/ , DOI: 10.17902/20971.82
Αναφορά Άτλαντα
Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9
Βιβλιογραφία
- ΕΛΣΤΑΤ (2011) Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2011. Κανονικές κατοικίες κατά περίοδο κατασκευής. Available from: http://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SAM05/2011 (ημερομηνία πρόσβασης 15 Νοεμβρίου 2015).
- ΕΤΕΑΝ (2017) Οδηγός Εφαρμογής Προγράμματος Εξοικονόμηση κατ Οίκον. Available from: http://exoikonomisi.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=3f2pnA6B0Vw%3D&tabid=684&language=el-GR (ημερομηνία πρόσβασης 19 Αυγούστου 2017).
- Μαντουβάλου Μ και Μαυρίδου Μ (1993) Αυθαίρετη δόμηση: Μονόδρομοςσε αδιέξοδο; Δελτίο του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων 7: 78–108.
- Σαρηγιάννης Γ (1978) Η σύγχρονη πολεοδομική νομοθεσία σαν αποτέλεσμα της θέσεως της κατοικίας στην παιδαγωγική διαδικασία. Αρχιτεκτονικά Θέματα 12: 144–150.
- Real Estate Corner (2015) Χάρτης τιμών ζώνης Αττικής. Available from: http://www.realestatecorner.gr/el/content/48 (ημερομηνία πρόσβασης 19 Νοεμβρίου 2015).
- Taxheaven (2012) Πορεία Υλοποίησης Προγράμματος «Εξοικονόμηση Κατ’ Οίκον». Available from: http://www.taxheaven.gr/news/news/view/id/10903 (ημερομηνία πρόσβασης 19 Αυγούστου 2017).
