Δυναμική εξέλιξη των χρήσεων γης και του πληθυσμού στη συνοικία του Ψυρρή
Μαρούγκας Κωνσταντίνος
Γειτονιές, Κοινωνική Δομή, Οικονομία
2020 | Ιούλ
Η συνοικία του Ψυρρή είναι μία από τις παλαιότερες συνοικίες της Αθήνας. Περικλείεται από τις οδούς Ευριπίδου, Αθηνάς, Ερμού, Αγίων Ασωμάτων και Πειραιώς (Παναγή Τσαλδάρη) και, παρά την περιορισμένη έκτασή της, τα τελευταία χρόνια αλλάζει σταδιακά όψη (Καιροφύλας 2000), αντανακλώντας τυπικούς μετασχηματισμούς που υφίσταται το ευρύτερο κέντρο της Αθήνας.
Στο κείμενο αυτό, παρακολουθούμε τους χωροκοινωνικούς μετασχηματισμούς που λαμβάνουν χώρα στη συνοικία του Ψυρρή μέσα από την αντιπαραβολή ορισμένων χαρτογραφήσεων του 1996 και του 2019. Οι χάρτες των χρήσεων γης της περιοχής του 1996 βασίζονται σε μελέτη της Αττικό Μετρό ενώ οι αντίστοιχοι χάρτες του 2019 σε επιτόπια καταγραφή που πραγματοποιήθηκε από το συγγραφέα. Κατά την επιτόπια καταγραφή, χαρτογραφήθηκαν οι χρήσεις των κτιρίων, ξεχωριστά οι χρήσεις των ισογείων και οι χρήσεις των ορόφων, καθώς και οι ανοικτοί χώροι, ώστε να προκύπτει μια πλήρης εικόνα των χρήσεων γης της περιοχής.
Το χαρτογραφικό υπόβαθρο του χάρτη χρήσεων γης του 1996 σχεδιάστηκε με τη βοήθεια του λογισμικού QGIS, όπως ακριβώς απεικονιζόταν σε χάρτη της Αττικό Μετρό που αφορούσε τις χρήσεις των κτιρίων.
Παράλληλα, το χαρτογραφικό υπόβαθρο για το χάρτη του 2019 δόθηκε από την ΕΛΣΤΑΤ και στη συνέχεια έγινε επεξεργασία του με τη βοήθεια του λογισμικού QGIS ώστε να φαίνονται οι χρήσεις ισογείων και ορόφων χωριστά. Πιο συγκεκριμένα, ανασχεδιάστηκαν τα περιγράμματα των κτιρίων και επισημάνθηκαν τα ισόγεια και οι όροφοί τους. Το υπόβαθρο της ΕΛΣΤΑΤ αφορούσε το 2001[1] και έτσι, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρειάστηκε ανασχεδιασμός των κτιρίων ώστε ο χάρτης του 2019 να ανταποκρίνεται όσο το δυνατό περισσότερο στη σημερινή κατάσταση.
Από την πρώτη κιόλας επίσκεψη στη γειτονιά του Ψυρρή, διαπιστώθηκε ότι η εικόνα της περιοχής έχει αλλάξει σημαντικά μέσα από την εγκατάσταση νέων χρήσεων γης. Συγκρίνοντας τους χάρτες χρήσεων γης της περιοχής κατά το 1996 και κατά το 2019, παρατηρεί κανείς τις χωρικές μεταβολές που έχουν συμβεί σε ένα διάστημα 23 χρόνων και έχουν αλλάξει σημαντικά τη φυσιογνωμία της περιοχής ενώ προϊδεάζουν για τη μελλοντική εξέλιξή της. Επιπλέον, μέσα από στοχευμένη σύγκριση συγκεκριμένων κατηγοριών χρήσεων γης, αποκτά κανείς μία πιο λεπτομερή εικόνα για τις αλλαγές που έχουν επέλθει σε αυτό το χρονικό διάστημα.
Χρήσεις γης στου Ψυρρή το 1996 και το 2019
Με μία πρώτη ματιά, φαίνεται ότι το 1996 η περιοχή του Ψυρρή (Χάρτης 1) φιλοξενούσε κυρίως κτίρια που χρησιμοποιούνταν για εμπορικές χρήσεις και υπηρεσίες, καθώς και κατοικίες, ενώ μεγάλος ήταν ο αριθμός οικοδομήσιμων ανοιχτών χώρων. Στο Χάρτη 2, που αποτυπώνει τις χρήσεις γης στην περιοχή κατά το 2019, γίνεται αντιληπτό ότι το εμπόριο και οι υπηρεσίες διατηρούν ακόμα τη δυναμική τους, όπως και οι κατοικίες, οι οποίες συνεχίζουν να αποτελούν μία σημαντική κατηγορία χρήσεων γης. Επίσης, η εστίαση-αναψυχή και ο τουρισμός ανήκουν σήμερα στις κυρίαρχες και αναπτυσσόμενες χρήσεις γης της περιοχής.
Χάρτης 1: Χρήσεις γης στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 2: Χρήσεις γης στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ίδια επεξεργασία
Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός κτιρίων παραμένουν χωρίς χρήση. Όπως φαίνεται στο Χάρτη 3, πρόκειται είτε για κτίρια που είναι εξ ολοκλήρου εγκαταλελειμμένα ή κλειστά είτε για κτίρια με εγκαταλελειμμένους ή κλειστούς ορόφους ή ισόγεια. Τα συναντάμε σε ολόκληρη την περιοχή ενώ ορισμένοι δρόμοι, όπως οι οδοί Αισχύλου και Αριστοφάνους, αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από κτίρια χωρίς χρήση. Οι δρόμοι αυτοί (όπως φαίνεται και στην Εικόνα 1 που αφορά την οδό Αριστοφάνους) αποπνέουν μία αίσθηση εγκατάλειψης και υποβάθμισης, συγκεντρώνοντας συχνά αστέγους και τοξικομανείς.
Χάρτης 3: Κτίρια, ισόγεια ή όροφοι κτιρίων χωρίς χρήση στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Εικόνα 1: Κτίρια χωρίς χρήση στην οδό Αριστοφάνους
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Μέσα από τη χαρτογράφηση των χρήσεων γης στου Ψυρρή, προκύπτει ότι το φαινόμενο των «λουκέτων» υπακούει και αυτό, όπως ολόκληρη η εμπορική δραστηριότητα, σε γνωστά χωρικά πρότυπα. Τα «λουκέτα» δηλαδή, όπως και τα ανοιχτά εμπορικά καταστήματα, διαμορφώνουν «πιάτσες» (Εμπορικός Σύλλογος Αθηνών 2017) ενώ αφορούν ολόκληρα κτίρια που μένουν μέχρι σήμερα κενά.
Συγκρίσεις κατηγοριών χρήσεων γης
Συγκρίνοντας τους οικοδομήσιμους ανοιχτούς χώρους που εντοπίζονται το 1996 και το 2019 στην περιοχή του Ψυρρή, οι αλλαγές που παρατηρούνται είναι σημαντικές (Χάρτες 4 και 5). Το 1996 οι οικοδομήσιμοι ανοιχτοί χώροι αποτελούσαν μία από τις κυρίαρχες κατηγορίες και εμφανίζονταν σε ολόκληρη την περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, το 1996 εντοπίζονταν περίπου 70 οικοδομήσιμοι ανοιχτοί χώροι, αρκετοί από αυτούς σημαντικής έκτασης, ενώ το 2019 εντοπίζονται μόνο 10. Στους άλλοτε ανοιχτούς χώρους, ορθώνονται σήμερα κτίρια με ποικίλες χρήσεις γης. Ο μεγαλύτερος οικοδομήσιμος ανοιχτός χώρος βρίσκεται σήμερα βορειοδυτικά και καλύπτει σχεδόν ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Περικλείεται από τις οδούς Πειραιώς (Παναγή Τσαλδάρη), Αγίων Ασωμάτων, Ψαρομηλίγκου και Σαμουήλ Καλογήρου. Οι υπόλοιποι ανοιχτοί χώροι είναι περιορισμένης έκτασης και «στριμωγμένοι» σε έναν πυκνό σήμερα αστικό ιστό.
Χάρτης 4: Οικοδομήσιμοι Ανοιχτοί Χώροι στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 5: Οικοδομήσιμοι Ανοιχτοί Χώροι στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Στις χρήσεις αναψυχής και τουρισμού, παρατηρεί κανείς τη μεγαλύτερη αλλαγή με το πέρασμα των χρόνων. Το 1996, τα κτίρια που φιλοξενούσαν δραστηριότητες αναψυχής και τουρισμού ήταν ελάχιστα. Αντίθετα, το 2019, η εστίαση, η αναψυχή και ο τουρισμός είναι μία από τις κυρίαρχες χρήσεις γης στου Ψυρρή. Εστιατόρια, μπαρ, καφέ έχουν έντονη παρουσία, ιδιαίτερα πέριξ της πλατείας Ηρώων, στα ανατολικά της και νοτιότερα. Οι επιχειρήσεις που συγκεντρώνονται στου Ψυρρή είναι μικρού μεγέθους, έχουν κοινές αισθητικές και πολιτισμικές ταυτότητες και ανήκουν σε επιχειρηματίες, πολλοί εκ των οποίων ασκούσαν προηγουμένως επαγγελματικές δραστηριότητες που δεν σχετίζονταν με την αναψυχή (Σουλιώτης 2009). Επίσης, διάσπαρτα εντοπίζεται σημαντικός αριθμός ξενοδοχείων και όλο και περισσότερα ενοικιαζόμενα διαμερίσματα τύπου Airbnb. Ορισμένα παλαιά κτίρια έχουν ανακαινιστεί πλήρως και έχουν μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα. Εντοπίζονται κυρίως σε δρόμους όπου υπάρχουν ήδη εμπορικά καταστήματα, εστιατόρια και μπαρ-καφέ.
Τα ενοικιαζόμενα διαμερίσματα τύπου Airbnb μπορεί να βρίσκονται είτε σε ορόφους κατοικιών, είτε σε ορόφους ή ταράτσες κτιρίων που χρησιμοποιούνται ως αποθήκες, βιοτεχνίες ή είναι κλειστά χωρίς κάποια άλλη χρήση. Ο αριθμός τους στην περιοχή είναι σημαντικός και συνεχώς αυξάνεται. Σε αυτό συμβάλλει η συνολικότερη φυσιογνωμία της περιοχής, στραμμένη σημαντικά προς την εστίαση/αναψυχή και προς τον τουρισμό, σε συνδυασμό με τη γεωγραφική της θέση που δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε μελλοντικά τα ξενοδοχεία και τα ενοικιαζόμενα διαμερίσματα τύπου Airbnb να αυξηθούν ακόμα περισσότερο.
Χάρτης 6: Χρήσεις αναψυχής-τουρισμού στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 7: Χρήσεις αναψυχής-τουρισμού στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: [2]
Εικόνα 2: Χώροι εστίασης-αναψυχής στην πλατεία Ηρώων και πέριξ αυτής
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Εικόνα 3: Ενοικιαζόμενα διαμερίσματα (αριστερά) και ξενοδοχείο (δεξιά) στην οδό Καραϊσκάκη, τα οποία συνδυάζονται με χώρους εστίασης και αναψυχής
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Οι βιοτεχνίες και οι αποθήκες από το 1996 είναι συγκεντρωμένες στο κομμάτι Σαρρή – Ευριπίδου – Αθηνάς – Ερμού. Μέχρι και σήμερα συναντώνται σε αυτό το τμήμα, κυρίως προς τους περιμετρικούς δρόμους, ενώ παράλληλα στο εσωτερικό έχουν αναπτυχθεί η εστίαση, η αναψυχή και ο τουρισμός, το εμπόριο και οι υπηρεσίες, μαζί με πλήθος κτιρίων χωρίς χρήση.
Η μεταποίηση (βιοτεχνία ή βιομηχανία) και γενικά οι παραγωγικές δραστηριότητες του δευτερογενούς τομέα βρίσκονται σε διαρκή κρίση στο κέντρο της Αθήνας από τη δεκαετία του 1970. Μία σειρά από πολιτικές, σχεδιασμούς και μέτρα τις απομάκρυναν λόγω όχλησης, περιβαλλοντικής υποβάθμισης, επιβάρυνσης της κατοικίας (Βασιλοπούλου και Τριάντης 2012) και, συνολικά, λόγω ασυμβατότητας με την επιθυμητή φυσιογνωμία του Ιστορικού Κέντρου που στόχος ήταν να αναδειχθεί σε «θεματικό πάρκο» για την ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού (Μαντουβάλου 2010). Πιο συγκεκριμένα, στην περιοχή προωθήθηκαν πολιτικές απομάκρυνσης της βιοτεχνίας, μέσα από το Ρυθμιστικό Σχέδιο του 1985, καθώς επίσης μέσα από το Προεδρικό Διάταγμα/ΦΕΚ για τις περιοχές Ομόνοια – Ψυρρή, [3] χωρίς όμως να επιτευχθεί η ενίσχυση της κατοικίας (Βασιλοπούλου και Τριάντης 2012).
Σήμερα εντοπίζεται περιορισμένη βιοτεχνία στου Ψυρρή, όπως επίσης υπάρχουν αρκετές πολυκατοικίες βιοτεχνικού τύπου που φιλοξενούν και αποθηκευτικούς χώρους (Βασιλοπούλου και Τριάντης 2012). Όπως φαίνεται στο Χάρτη 9, η πλειοψηφία των αποθηκών βρίσκονται στους ορόφους τέτοιου είδους κτιρίων. Πολλά από αυτά τα κτίρια είναι κενά ή απαξιωμένα, ενώ συχνό είναι το φαινόμενο να έχουν καταληφθεί από μετανάστες, άστεγους ή/και τοξικομανείς.
Χάρτης 8: Βιοτεχνίες και αποθήκες στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 9: Βιοτεχνίες και αποθήκες στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Εικόνα 4: Αποθηκευτικοί χώροι στους ορόφους των κτιρίων στην οδό Αγίας Θέκλας
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Η κατοικία έχει έντονη παρουσία και το 1996 και το 2019 σε όλη την έκταση της περιοχής (Χάρτες 10 και 11). Διαχρονικά, πρόκειται για μία περιοχή γενικής (και όχι αμιγούς) κατοικίας, με τα κτίρια κατοικιών να φιλοξενούν σήμερα κυρίως εμπορικά καταστήματα στα ισόγειά τους.
Οι ποιοτικές διαφορές που παρατηρούνται σήμερα ως προς την κατοικία σχετίζονται και με τις χρήσεις που συνδυάζονται κάθε φορά με αυτήν. Για παράδειγμα, οι κατοικίες που βρίσκονται στο κέντρο της περιοχής συνδυάζονται με χρήσεις εστίασης – αναψυχής και τουρισμού και, έτσι, τα περισσότερα κτίρια βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Αντίθετα, οι λίγες κατοικίες που βρίσκονται βόρεια της πλατείας Ηρώων προς την οδό Ευριπίδου είναι σε άσχημη κατάσταση, σε απαξιωμένα και σε σημαντικό βαθμό κενά κτίρια.
Χάρτης 10: Κατοικίες στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 11: Κατοικίες στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Εικόνα 5: Πολυκατοικία με εμπορικά καταστήματα στο ισόγειο στην Πλ. Κουμουνδούρου.
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Το εμπόριο και οι υπηρεσίες ανέκαθεν αποτελούσαν μία σημαντική κατηγορία χρήσεων γης στην περιοχή. Και στους δύο σχετικούς χάρτες (Χάρτες 12 και 13), παρατηρούμε ότι οι εμπορικές χρήσεις και οι υπηρεσίες είναι παρούσες σε ολόκληρη την έκταση της περιοχής. Το εμπόριο, και ιδιαίτερα το λιανικό, είναι ένας σημαντικός οικονομικός κλάδος της περιοχής που συνυπάρχει πλέον με την αναψυχή και τον τουρισμό. Πρόκειται για μία δραστηριότητα που περιορίζεται κυρίως στα ισόγεια των κτιρίων. Πάντως, παρά τη σταθερή παρουσία της εμπορικής δραστηριότητας στην περιοχή, το ποσοστό των κλειστών καταστημάτων δεν είναι σήμερα καθόλου αμελητέο.
Χάρτης 12: Χρήσεις εμπορίου – υπηρεσίες στου Ψυρρή το 1996
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, Μελέτη της Αττικό Μετρό 1996, ιδία επεξεργασία
Χάρτης 13: Χρήσεις εμπορίου – υπηρεσίες στου Ψυρρή το 2019
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Εν τω μεταξύ, η αλλαγή στη σύσταση του τοπικού πληθυσμού, με την έντονη παρουσία μεταναστευτικών ομάδων, έχει επιφέρει ορισμένες σημαντικές αλλαγές στον τομέα του εμπορίου, καθώς πολλά καταστήματα έχουν περάσει πια στα χέρια μεταναστών. Το λεγόμενο «εθνοτικό εμπόριο» εντοπίζεται κυρίως στο βόρειο και δυτικό τμήμα του Ψυρρή, σε δρόμους όπως η Ευριπίδου και η Επίκουρου, καθώς επίσης στους δρόμους γύρω από την πλατεία Κουμουνδούρου.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα καταστήματα των Κινέζων μεταναστών (Χάρτης 14). Η εμφάνιση και ταχύτατη ανάπτυξη της «China Town» αποτελεί φαινόμενο των αρχών της δεκαετίας του 2000, με την κινέζικη αγορά να αναπτύσσεται στην ανατολική πλευρά του Μεταξουργείου, μέχρι και την Ομόνοια, να περνάει απέναντι στου Ψυρρή και γύρω από την πλατεία Κουμουνδούρου (Βασιλοπούλου και Τριάντης 2012). Η κινέζικη μετανάστευση στην Αθήνα εξειδικεύεται στον τομέα του λιανικού και χονδρικού εμπορίου που ενισχύεται από την υπερτοπική πελατεία των εν λόγω εμπορικών καταστημάτων, τα οποία εμπορεύονται κυρίως χονδρικής πώλησης ενδύματα, υποδήματα και αξεσουάρ. Η παρουσία του κινέζικου εμπορίου έχει επηρεάσει σημαντικά την αγορά μίσθωσης επαγγελματικών χώρων, αυξάνοντας τις τιμές των ενοικίων, κυρίως στα όρια του Μεταξουργείου με την Πειραιώς (Πολύζου 2014).
Χάρτης 14: Καταστήματα Κινέζων μεταναστών το 2019 στου Ψυρρή
Πηγή: Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, ιδία επεξεργασία
Εικόνα 6: Καταστήματα Κινέζων μεταναστών στην οδό Ευριπίδου
Πηγή: Προσωπικό αρχείο 2019
Πληθυσμιακές μεταβολές
Μέσα από την επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων της Εθνικής Απογραφής (ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019) προκύπτει ότι ο πληθυσμός της περιοχής μεταβάλλεται σημαντικά με το πέρασμα των χρόνων (Πίνακας 1). Το 2001 αυξήθηκε κατά 21,53% σε σχέση με το 1991. Η παρουσία των Ελλήνων, αν και φθίνουσα, παραμένει ισχυρή ενώ αυξάνεται σημαντικά η παρουσία ξένων υπηκόων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εγκαθίσταται στη χώρα σημαντικός αριθμός μεταναστών που βρίσκουν στέγη σε χώρους που εγκαταλείπει η βιοτεχνία ή σε πρώην αποθήκες και σε υποβαθμισμένες πια κατοικίες, σε μικρά ισόγεια, ημιυπόγεια και υπόγεια διαμερίσματα (Μαλούτας 2018, Μαντουβάλου 2010). Στο πλαίσιο αυτό, η συνοικία του Ψυρρή συγκεντρώνει σημαντικό αριθμό μεταναστών και, έτσι, ο συνολικός πληθυσμός της αυξάνεται το 2001, σε αντίθεση με τη γενικότερη πορεία του Δήμου Αθηναίων όπου το σύνολο του πληθυσμού μειώνεται σημαντικά (ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019).
Το 2011, ο πληθυσμός στου Ψυρρή γνωρίζει σημαντική μείωση, της τάξεως του 40% (ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019). Η συνολική μείωση του πληθυσμού εδώ, όπως και σε ολόκληρο τον Δήμο Αθηναίων, ενδέχεται να οφείλεται, αρχικά, στην έντονη και πολυδιάστατη υποβάθμιση μεγάλου μέρους του ευρύτερου κέντρου της πόλης, που ώθησε υφιστάμενους κατοίκους στα προάστια και απέτρεψε την εγκατάσταση νέων κεντρικά (Μαλούτας κ.ά. 2013).
Παράλληλα, σε πολλές περιοχές του κέντρου παρατηρείται αλλαγή των χρήσεων γης, που έχουν σήμερα επίκεντρο την κατανάλωση, το εμπόριο και την ψυχαγωγία. Η απομάκρυνση άλλων λειτουργιών και η κατεύθυνση του Ιστορικού Κέντρου στην ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού, ενώ δεν ενισχύεται η κατοικία, μειώνει την ελκυστικότητα του κέντρου για τους μόνιμους κατοίκους και ιδιαίτερα για τα κοινωνικά στρώματα που εξυπηρετούνταν από τις προηγούμενες χρήσεις γης (Μαντουβάλου 2010). Ιδιαίτερα η συνοικία του Ψυρρή, με την απομάκρυνση των μεταποιητικών δραστηριοτήτων κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990, άλλαξε σημαντικά φυσιογνωμία (Βασιλοπούλου και Τριάντης 2012).
Πίνακας 1: Πληθυσμός στου Ψυρρή το 1991, 2001 και 2011
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019, ιδία επεξεργασία
Τέλος, μέσα από τα στοιχεία της Εθνικής Απογραφής (ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019), προκύπτει ότι το 2011 ο αριθμός των ξένων υπηκόων της περιοχής είναι σημαντικός και, συγκεκριμένα, αποτελεί το 47,17% του συνολικού πληθυσμού (Πίνακας 2). Η περιοχή συγκεντρώνει εθνοτικές ομάδες από πλήθος διαφορετικών χωρών του κόσμου, με πολλές από αυτές βέβαια να «εκπροσωπούνται» από εξαιρετικά χαμηλό αριθμό ατόμων. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2011 οι 38 χώρες με τη χαμηλότερη «εκπροσώπηση» παρουσιάζουν μονοψήφιο αριθμό ατόμων. Από τις πολυπληθείς ομάδες μεταναστών, τον υψηλότερο αριθμό ατόμων το 2011 παρουσιάζουν οι μετανάστες από το Μπαγκλαντές και από την Αλβανία (αποτελούν μαζί το 52,59% του συνόλου των ξένων υπηκόων στην περιοχή), ενώ δύο μεταναστευτικές ομάδες που εμφανίζονται και αυξάνονται σταδιακά είναι οι Κινέζοι και οι Αφγανοί. Οι Κινέζοι το 1991 δεν απαριθμούν κανένα μέλος στην περιοχή, ενώ το 2001 καταγράφονται 21 άτομα και το 2011 παρατηρείται σημαντική αύξηση των μελών τους, φτάνοντας τα 79 άτομα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο συνολικός πληθυσμός της περιοχής μειώνεται και μαζί μειώνονται τα μέλη όλων των εθνοτικών ομάδων, με εξαίρεση τους Κινέζους (που γνωρίζουν αύξηση) και τους Αφγανούς (που κάνουν την εμφάνισή τους για πρώτη φορά).
Πίνακας 2: Επιλεγμένες εθνοτικές ομάδες στου Ψυρρή το 1991, 2001 και 2011
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ 2019, ιδία επεξεργασία
Οι παρεμβάσεις που γίνονται σήμερα και οι νέες χρήσεις γης συνδέονται κυρίως με την εστίαση, την αναψυχή και τον τουρισμό. Η γεωγραφική συγκέντρωση επιχειρήσεων τέτοιου τύπου αποσκοπεί στην κατασκευή μιας σχετικής φήμης και στη δημιουργία «πιάτσας» ώστε η περιοχή να αποτελεί πόλο έλξης για το καταναλωτικό κοινό (Σουλιώτης 2009). Παράλληλα, δεν έχει επηρεαστεί θετικά, μέχρι σήμερα, η ανάπτυξη της κατοικίας, καθώς αποτελεί μια κατηγορία χρήσεων που είναι ευάλωτη στις πιέσεις που δέχεται από άλλες χρήσεις γης.
Τέλος, παρατηρείται ότι οι μεταναστευτικές ομάδες έχουν έντονη παρουσία κυρίως στο βόρειο και δυτικό τμήμα της συνοικίας και πιο συγκεκριμένα βόρεια της Πλ. Ηρώων έως και την Ευριπίδου και ανατολικά της Σαρρή έως και την Π. Τσαλδάρη. Με την παρουσία τους και τις δραστηριότητές τους έχουν συμβάλει στην αναβάθμιση του κτιριακού αποθέματος με έργα συντήρησης, βελτιώσεων και μετατροπών (Μπαλαμπανίδης και Πολύζου 2015), ενώ ταυτόχρονα φαίνεται να συμβιώνουν χωρίς ιδιαίτερες εντάσεις με διάφορες εισοδηματικές κατηγορίες.
[1] Η ΕΛΣΤΑΤ διέθετε υπόβαθρο με τα περιγράμματα των κτιρίων για το 2001, καθώς δεν υπήρχε για το 2011 που ήταν το πιο πρόσφατο έτος απογραφής
[2] Υπόβαθρο από ΕΛΣΤΑΤ, επιτόπια καταγραφή, https://www.airbnb.gr/, https://www.booking.com, https://www.boutiqueathens.com/, https://www.hotelsathens.org/, ιδία επεξεργασία
[3] ΦΕΚ Δ 233/1998, Καθορισμός χρήσεων γης και ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης στην περιοχή του Ψυρρή – Κέντρου (Ομόνοιας) του ρυμοτομικού σχεδίου Αθηνών, 9/4/1998.
Αναφορά λήμματος
Μαρούγκας, Κ. (2020) Δυναμική εξέλιξη των χρήσεων γης και του πληθυσμού στη συνοικία του Ψυρρή, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/η-συνοικία-του-ψυρρή/ , DOI: 10.17902/20971.99
Αναφορά Άτλαντα
Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9
Βιβλιογραφία
- Πολύζου Ί (2014) Μεταναστευτικές διαδρομές και χωροκοινωνικές μεταλλαγές στην Αθήνα. Η περίπτωση των Κινέζων εμπόρων στο Μεταξουργείο. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 143: 145–152. Available from: https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/view/7687/7405.
- Μπαλαμπανίδης Δ και Πολύζου Ί (2015) Αναχαιτίζοντας τάσεις εγκατάλειψης του αθηναϊκού κέντρου: η παρουσία των μεταναστών στην κατοικία και στις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Στο: Μαλούτας Θ και Σπυρέλλης ΣΝ (επιμ.), Κοινωνικός Άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού, Αθήνα. Available from: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/μετανάστες-κατοικία-και-επιχειρήσει/#3.
- Μαντουβάλου Μ (2010) Κρίση του Κέντρου της Αθήνας. Στο: Κέντρο και Κεντρικότητες, Παρίσι – Αθήνα: Συγκρίσεις, Αθήνα.
- Σουλιώτης Ν (2009) Πολιτιστικές στρατηγικές και αστική αναζωογόνηση στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας: τοπικές συνθήκες και παγκόσμιες τάσεις. Στο: Κοτζαµάνης Β, Κούγκολος Α, Μπεριάτος Η, κ.ά. (επιμ.), Πρακτικά του 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Βόλος: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σσ 665–674. Available from: https://www.academia.edu/2268740/Πολιτιστικές_στρατηγικές_και_αστική_αναζωογόνηση_στο_ιστορικό_κέντρο_της_Αθήνας_τοπικές_συνθήκες_και_παγκόσμιες_τάσεις.
- Εμπορικός Σύλλογος Αθηνών (ΕΣΕΕ) (2017) Η καταγραφή των κλειστών καταστημάτων καταδεικνύει μια παγιωμένη εικόνα στην αγορά της Αθήνας. Available from: https://www.esathena.gr/index.php/el/esee-e-katagraphe-ton-kleiston-katastematon-katadeiknyei-mia-pagiomene-eikona-sten-agora-tes.
- Βασιλοπούλου Χ και Τριάντης Λ (2012) Κεντρικότητες και δυναμικές των χρήσεων στο κέντρο πόλης Αθήνας. Στο: Τουρνικιώτης Π (επιμ.), Μεταλλασσόμενοι χαρακτήρες και πολιτικές στα κέντρα πόλης Αθήνας και Πειραιά [A΄ Φάση], Αθήνα, σσ 105–145. Available from: https://www.academia.edu/8996307/Κεντρικότητες_και_δυναμικές_των_χρήσεων_γης_στο_κέντρο_πόλης_Αθήνας.
- Καιροφύλας Γ (2000) Η ιστορία της συνοικίας του Ψυρή. Αθήνα: Φιλιππότης.
- Μαλούτας Θ, Κανδύλης Γ, Πέτρου Μ, κ.ά. (2013) Εισαγωγή: Η επαναφορά του ζητήματος του κέντρου της Αθήνας στην ημερήσια διάταξη. Στο: Μαλούτας Θ, Κανδύλης Γ, Πέτρου Μιχάλης, κ.ά. (επιμ.), Το κέντρο της Αθήνας ως πολιτικό διακύβευμα, Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, σσ 11–25.
- Μαλούτας Θ (2018) Η κοινωνική γεωγραφία της Αθήνας. Κοινωνικές ομάδες και δομημένο περιβάλλον σε μια νοτιοευρωπαϊκή μητρόπολη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
- ΕΛΣΤΑΤ – ΕΚΚΕ (2019) Πανόραμα Απογραφικών Δεδομένων 1991-2011. Available from: https://panorama.statistics.gr/.
