Ο κοινωνικός χώρος της ιδιωτικής εκπαίδευσης στην Αθήνα

Η δημόσια εκπαίδευση, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια, αποτελεί την κυρίαρχη επιλογή των οικογενειών για την εκπαίδευση των παιδιών τους, στο σύνολο σχεδόν των χωρών του ΟΟΣΑ. Με εξαίρεση ορισμένες χώρες όπως η Αυστραλία, το Μεξικό και η Χιλή όπου η συμβολή των οικογενειών στις ιδιωτικές δαπάνες εκπαίδευσης, κατά κύριο λόγο με τη μορφή διδάκτρων, είναι ιδιαίτερα υψηλή, στις υπόλοιπες χώρες αυτές οι δαπάνες δεν ξεπερνούν το 10% (OECD 2013). Στην Ελλάδα μάλιστα λόγω της οικονομικής κρίσης παρατηρείται μείωση του αριθμού των μαθητών στα ιδιωτικά σχολεία, με αποτέλεσμα το ποσοστό των εγγεγραμμένων μαθητών σε αυτά να κυμαίνεται γύρω στο 6%. Το ποσοστό αυτό είναι σχετικά υψηλότερο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και κυρίως στο νηπιαγωγείο ενώ βαίνει μειούμενο σταδιακά στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (ΕΛΣΤΑΤ 2012). Οι αριθμοί αυτοί αντιπροσωπεύουν την υφιστάμενη κατάσταση της ιδιωτικής εκπαίδευσης στην περιοχή της Αθήνας και του ευρύτερου Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Πρωτεύουσας, καθώς στη χώρα ο τομέας αυτός της εκπαίδευσης διακρίνεται για την συγκέντρωση του στα μεγάλα αστικά κέντρα, με το 80% περίπου των μαθητών ιδιωτικών σχολείων να βρίσκονται στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη. Μάλιστα, σήμερα στην Αττική συγκεντρώνεται άνω του 50% του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού των ιδιωτικών σχολείων και των αντίστοιχων σχολικών μονάδων (ΥΠΕΠΘ 2012).

Παρά το μικρό σχετικά μέγεθος της στο σύνολο του εκπαιδευτικού συστήματος, η ιδιωτική εκπαίδευση αποτελεί προνομιακό χώρο μελέτης της κοινωνικής συγκρότησης των εκπαιδευτικών στρατηγικών την περίοδο της μεταπολίτευσης, όπως αυτές εμφανίζονται και ενεργοποιούνται στην επιλογή σχολείου. Αν και τα εμπειρικά δεδομένα για την ιδιωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι περιορισμένα, φαίνεται ότι ορισμένα τμήματά της λειτουργούν ως κοινωνικοί χώροι διαμεσολάβησης των διαδικασιών κοινωνικής αναπαραγωγής των αστικών και μεσοαστικών στρωμάτων (αλλά και κοινωνικής κινητικότητας για τμήματα των μικροαστικών στρωμάτων). Η ανάδειξη της μελέτης της ιδιωτικής εκπαίδευσης ως κοινωνικού χώρου, σύμφωνα με την έννοια του πεδίου του Pierre Bourdieu (1995), μας παρέχει το προνόμιο μας κοινωνιολογικής ματιάς στο εσωτερικό των διαφοροποιήσεων και των ιεραρχήσεων των θεσμών ιδιωτικής εκπαίδευσης, με πρώτη διάκριση αυτή ανάμεσα στην δημόσια και την ιδιωτική εκπαίδευση.

Έτσι, δίνοντας έμφαση στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, φαίνεται ότι οι οικογένειες οι οποίες επιλέγουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους τούς ιδιωτικούς θεσμούς εκπαίδευσης διακρίνονται σημαντικά από αυτές που ακολουθούν το δημόσιο σύστημα, καθώς κατέχουν προνομιακή θέση εντός του κοινωνικού κόσμου και διακρίνονται για σημαντική συσσώρευση διαφορετικών μορφών κεφαλαίου (οικονομικού και πολιτισμικού). Πρόκειται για οικογένειες όπου οι γονείς είναι, κατά κύριο λόγο, ελεύθεροι επαγγελματίες, άτομα που ασκούν επιστημονικά επαγγέλματα και επαγγέλματα διοίκησης, διαθέτουν υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, υψηλό εισόδημα, το οποίο για κάποιες από αυτές έχει και τα χαρακτηριστικά ιδιαίτερου πλούτου (π.χ. ακίνητα, μετοχές, ομόλογα) και οι οποίες καταναλώνουν ένα σημαντικό μέρος των εισοδημάτων τους σε πολιτισμικά αγαθά (π.χ. κινηματογράφος, θέατρο, μουσεία και βιβλία) (Valassi 2009).

Στην παραπάνω διάκριση, έρχεται να προστεθεί μια ακόμη, εκείνη που διαχωρίζει τα ελίτ ιδιωτικά σχολεία από τα υπόλοιπα ιδιωτικά (και φυσικά τα δημόσια σχολεία) καθιερώνοντας με τον τρόπο αυτό ένα σαφές κοινωνικό σύνορο. Στα σχολεία αυτά υπερ-αντιπροσωπεύονται επαγγελματικές κατηγορίες οι οποίες εκπροσωπούνται λιγότερο στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της Αθήνας και οι οποίες βρίσκονται στο ανώτερο τμήμα της επαγγελματικής ιεραρχίας όπως οι ελεύθεροι επαγγελματίες (αρχιτέκτονες, μηχανικοί, δικηγόροι, γιατροί), οι βιομήχανοι και οι επιχειρηματίες, τα ανώτερα στελέχη του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι πανεπιστημιακοί και οι πολιτικοί. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό των γονιών που διαθέτουν ιδιαίτερα υψηλό εκπαιδευτικό κεφάλαιο (το ποσοστό αποφοίτων πανεπιστημίου φτάνει το 80%) (Βαλάση 2012).

Η μελέτη των κοινωνικο-οικονομικών παραγόντων των οικογενειών που στέλνουν τα παιδιά τους στα συγκεκριμένα ιδιωτικά σχολεία κάνει σαφή την κοινωνική υπεροχή των οικογενειών αυτών και των εκπαιδευτικών και κοινωνικών δικτύων στα οποία εντάσσονται εξασφαλίζοντας την κοινωνική αναπαραγωγή τους μέσω ενός συνεχούς κοινωνικού συγχρωτισμού που περιλαμβάνει και την χωρική εγγύτητα. Ενδιαφέρουσα παράμετρος αυτού είναι η περιοχή κατοικίας η οποία αποτελεί ένδειξη κοινωνικού status ενώ παράλληλα μας δίνει έμμεσες πληροφορίες για το εισόδημα και τον τρόπο ζωής (lifestyle) των οικογενειών αυτών. Έτσι, το 51% των οικογενειών των μαθητών των ελίτ ιδιωτικών σχολείων της Αθήνας κατοικεί σε περιοχές των παραδοσιακών ανώτερων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, όπως το Παλαιό Ψυχικό, η Φιλοθέη, το Κολωνάκι, η Εκάλη, η Κηφισιά, η Βούλα – Βουλιαγμένη, το Μαρούσι. Τέλος, ένα 8% των μαθητών κατοικεί στις περιοχές της νέας μεσαίας τάξης (Παλλήνη, Γέρακας, Κορωπί) (Βαλάση 2012).