Η εξέλιξη του αριθμού και της χωροθέτησης των κινηματογραφικών αιθουσών την περίοδο 1950 - 2015

https://doi.org/10.17902/20971.7

2015 | Δεκ

Στη πρώιμη μορφή του, ο κινηματογράφος αποτελούσε πλανόδιο θέαμα, με τις προβολές των ταινιών να γίνονται, συνήθως, σε υπαίθριους χώρους, όπως πλατείες ή καφενεία. Οι πρώτες οργανωμένες αίθουσες που φιλοξένησαν αποκλειστικά κινηματογραφικές προβολές, πρωτοεμφανίστηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα με πρότυπο τις θεατρικές αίθουσες και μορφολογικά θύμιζαν τις αίθουσες όπως τις ξέρουμε σήμερα, με σημείο αναφοράς την οθόνη και τα υπόλοιπα στοιχεία να οργανώνονται απέναντι από αυτήν.

Ο κινηματογράφος ως είδος διασκέδασης και ψυχαγωγίας στην Ελλάδα, παγιώνεται με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου. Οι δεκαετίες του 1950 και 1960 αποτέλεσαν για τον κινηματογράφο την πιο ένδοξη περίοδό του, τόσο από την πλευρά της παραγωγής ταινιών όσο και από εκείνη της ανέγερσης ειδικών κτηριακών εγκαταστάσεων. Πιο συγκεκριμένα, ενώ το 1950 η ετήσια παραγωγή ταινιών ήταν τέσσερις με έξι, το 1960 αυξήθηκε στις 60 και κορυφώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 φθάνοντας τις 90. Παράλληλη αυξητική πορεία ακολούθησε και ο αριθμός των κινηματογραφικών αιθουσών, προκειμένου να φιλοξενήσει τη ραγδαία ανερχόμενη δημοφιλία της νέας αυτής μορφής διασκέδασης που εξέφραζε και η πληθώρα των νέων ταινιών. Έτσι, ενώ το 1950 στην Αττική καταμετρούνται 153 αίθουσες, το 1969 είχαν σχεδόν πενταπλασιαστεί φτάνοντας τις 667.

Στη δεκαετία του 1950, μεγαλύτερη συγκέντρωση αιθουσών παρατηρείται στο κέντρο της Αθήνας, στον Πειραιά και στα βόρεια προάστια. Σταδιακά, όμως, και περνώντας στη δεκαετία του 1960, οι αίθουσες εξαπλώνονται σε όλες τις περιοχές του νομού, με τις προαναφερθείσες περιοχές να διατηρούν ωστόσο τη μεγαλύτερη συγκέντρωση. Την περίοδο αυτή, υπήρξε μεγάλη εσωτερική μετακίνηση του πληθυσμού από την επαρχία προς την Αθήνα, γεγονός που συντέλεσε στο να δημιουργηθούν νέοι δήμοι και να αυξηθεί ο πληθυσμός των ήδη υπαρχόντων. Ο πληθυσμός αυξήθηκε αρχικά κυρίως στο κέντρο (στο Δήμο Αθηναίων ο πληθυσμός αυξήθηκε σχεδόν κατά 50% μέσα στη δεκαετία του 1960), ενώ από την επόμενη δεκαετία ήταν ιδιαίτερα έντονη η αύξηση του ειδικού βάρους των δήμων στην κοντινή, αλλά και την πιο απομακρυσμένη περιφέρεια. Η ανέγερση νέων κινηματογραφικών αιθουσών σε κάθε σχεδόν δήμο, ακολούθησε αυτές τις σημαντικές πληθυσμιακές μεταβολές προκειμένου να ικανοποιήσει την αυξανόμενη ζήτηση του κοινού για τη νέα αυτή μορφή ψυχαγωγίας.

Χάρτης 1: Χωροθέτηση χειμερινών, θερινών και μικτών κινηματογράφων της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας απο το 1950 εως το 2014

Κατά την πρώτη αυτή μεταπολεμική περίοδο, και μέχρι τη δεκαετία του ’70, παρατηρείται διαχωρισμός στις κινηματογραφικές αίθουσες με βάση τη γεωγραφική τους κατανομή και την ταξική διαστρωμάτωση του κοινού. Πιο συγκεκριμένα, οι αίθουσες χωρίζονταν σε 5 κατηγορίες :

κινηματογράφοι πρώτης προβολής: περιλάμβαναν πολυτελείς αίθουσες που προέβαλαν πρώτες τις νέες ταινίες και βρίσκονταν κυρίως στο κέντρο της πόλης
κινηματογράφοι δεύτερης προβολής: προέβαλαν παλαιότερες ταινίες και βρίσκονταν τόσο στο κέντρο όσο και στα προάστια
λαϊκοί κινηματογράφοι, κυρίως στις εργατικές περιοχές της πόλης
θερινοί κινηματογράφοι, που γνώρισαν ιδιαίτερη άνθηση και υπήρξαν η πιο δημοφιλής μορφή καθόλη τη μεταπολεμική περίδο. Θερινές αίθουσες χτίστηκαν σε όλη την Αττική, από τα πρώτα κιόλας χρόνια – στο κέντρο, στις εργατικές συνοικίες και σε πολλές περιφερειακές θέσεις του νομού
κινηματογράφοι επικαίρων

Η επέκταση των κινηματογραφικών αιθουσών συνεχίστηκε μέχρι και το 1971, οπότε και άρχισε μια αντίστροφη πορεία τόσο για τις αίθουσες, όσο και για την παραγωγή ταινιών. Η παραγωγή των ταινιών περιορίστηκε στις 40 ετησίως, ενώ, οι αίθουσες ολοένα και μειώνονταν. Το 1970 οι αίθουσες ανέρχονταν σε 685, το 1975 μειώθηκαν σε 501, ενώ το 1979 απέμειναν 414. Βασικοί παράγοντες της κρίσης του κινηματογραφικού θεάματος, ήταν η εμφάνιση της τηλεόρασης και του βίντεο, που με την πάροδο των ετών κέρδισαν περισσότερο έδαφος στη ζωή των θεατών και τους απομάκρυναν από τις κινηματογραφικές αίθουσες. Αυτό αποτυπώθηκε και στον αριθμό των εισιτηρίων, καθώς τα 128,5 εκατομμύρια εισιτήρια του 1970, μειώθηκαν σε 48 εκατομμύρια το 1975.

Τα επόμενα 25 χρόνια αποτέλεσαν περίοδο περαιτέρω κάμψης για τον κινηματογράφο. Το 1980 λειτουργούσαν 402 αίθουσες, το 1990 υποδιπλασιάστηκαν στις 233, ενώ το 1999 περιορίστηκαν σε 205. Αξιοσημείωτο είναι, όμως, ότι παρά την αριθμητική μείωση, γίνονταν συνεχείς προσπάθειες προβολής του κινηματογραφικού προϊόντος και κατασκευάστηκαν νέες αίθουσες σε πολλές περιοχές. Οι θερινές αίθουσες συνέχιζαν να κατέχουν την πρώτη θέση, αφού ταίριαζαν πάντα με το κλίμα, ενώ αποτελούσαν και λειτουργικό στοιχείο της γειτονιάς.

Σε αντίθεση με τα προηγούμενα χρόνια, το 2000 σημειώθηκε μικρή αύξηση κατά τέσσερις αίθουσες. Η δεκαετία αυτή, σηματοδότησε την ανάκαμψη του κινηματογράφου, κάτι που αποτυπώθηκε και στον αριθμό των εισιτηρίων, αφού τα περίπου 8,5 εκατομμύρια που κόπηκαν το 1998, έγιναν 13 εκατομμύρια το 2009. Η ανάκαμψη αυτή συνδέεται, σε μεγάλο βαθμό, με τη νέα μορφή προσφοράς του κινηματογραφικού προϊόντος που αποτέλεσαν οι αίθουσες «multiplex» («multiplex» ή «πολυκινηματογράφοι» χαρακτηρίζονται όσοι διαθέτουν δύο ή περισσότερες αίθουσες). Το μεγαλύτερο συγκρότημα multiplex στην Αθήνα περιλαμβάνει 20 αίθουσες. Αυτό που προσφέρουν είναι η δυνατότητα επιλογής μεταξύ ταινιών ευρείας κατανάλωσης και παράλληλων δραστηριοτήτων που αφορούν διάφορες ηλικιακές κατηγορίες χωρίς να απαιτείται άλλη μετακίνηση. Χωροθετούνται σε κεντρικές οδικές αρτηρίες και κοντά σε σταθμούς μέσων μαζικής μεταφοράς, ακολουθώντας τη λογική των μεγάλων εμπορικών κέντρων. Άλλωστε αποτελούν, συχνά, συστατικό στοιχείο των μεγαλύτερων από αυτά.

Χάρτης 2: Η εξέλιξη της χωροθέτησης κινηματογράφων στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας από το 1950 έως το 2014

Φτάνοντας στο σήμερα, η ανέγερση αμιγώς κινηματογραφικών κτηρίων έχει σταματήσει –το 2010 χτίστηκε ο τελευταίος πολυκινηματογράφος– και πλέον λειτουργούν μόνο 151 αίθουσες, από 164 το 2010 (52 στο κέντρο, 14 στον Πειραιά και 24 στα βόρεια προάστια). Η εξέλιξη της χωροθέτησης των κινηματογραφικών αιθουσών από το 1950 ως το 2015 (χάρτης 2) δείχνει ότι η προσφορά του κινηματογραφικού προϊόντος στην Αθήνα ακολούθησε τόσο την πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλης –δηλαδή την εκρηκτική της μεγέθυνση, αλλά και την εξάπλωσή της στην περιφέρεια της Αττικής– όσο και τις μεταβολές που αυτή η προσφορά παρουσίασε διεθνώς στην προσπάθεια να επιβιώσει απέναντι στον μεγάλο ανταγωνισμό της εξατομικευμένης και κατ’ οίκον παροχής ανάλογου προϊόντος από την τηλεόραση.

Αναφορά λήμματος

Γεωργίκου, Α. (2015) Η εξέλιξη του αριθμού και της χωροθέτησης των κινηματογραφικών αιθουσών την περίοδο 1950 – 2015, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/κινηματογράφοι/ , DOI: 10.17902/20971.7

Αναφορά Άτλαντα

Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9

Βιβλιογραφία

Θεοδοσίου Ν (2008) Οι πρώτες κινηματογραφικές αίθουσες. Μοτέρ 11: 53–59. Available from: https://www.academia.edu/3415425/οι_πρώτες_κινηματογραφικές_αίθουσες.
Θεοδωράτος Μ (2005) Πολυκινηματογράφοι: το «βαρύ πυροβολικό» του κλάδου διασκέδασης και αναψυχής. Η Καθημερινή, Αθήνα, 10ο Σεπτέμβριος. Available from: http://www.kathimerini.gr/227831/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/polykinhmatografoi-to-vary-pyrovoliko-toy-kladoy-diaskedashs-kai-anayyxhs.
Κατσουνάκη Μ, Θεοδοσίου Ν, Χεκίμογλου Ε, κ.ά. (2001) Ιστορίες από τον Ελληνικό Κινηματογράφο. Επτά Ημέρες, Η Καθημερινή, Αθήνα, 11ο Νοέμβριος.
Κεσίσογλου Β (2013) Μία συνοπτική Ιστορία του Κινηματογράφου. Αθήνα: Αιγόκερως.
Κοκκίνη Ρίνκ Σ (2002) Τα πρώτα βήματα του ελληνικού κινηματογράφου. Ιστορία Εικονογραφημένη, Αθήνα. Available from: http://www.istoria.gr/may02/3.htm.
Κολοβός Ν (1988) Κοινωνιολογία του Κινηματογράφου. Αθήνα: Αιγόκερως.
Κουσουμίδης Μ (1981) Η ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου. Αθήνα: Καστανιώτη.
Ορφανουδάκης Δ (1998) Ο κινηματογράφος στην Ελλάδα. Ένας αιώνας αρχιτεκτονική του κινηματογράφου. Πειραιάς.
Σηφάκη Ε (2012) Η κοινωνική εμπειρία της κινηματογραφικής αίθουσας : χωρικές πρακτικές και πολιτισμικές δομες. Στο: Σηφάκη Ε, Πούπου Ά, και Νικολαϊδου Α (επιμ.), Πόλη και κινηματογράφος : Θεωρητικές και μεθολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Νήσος, σσ 135–163.
Σολδάτος Γ (2002) Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου. Βενιανάκη Έ (επιμ.), Αθήνα: Αιγόκερως.
Χριστόπουλος Γ και Χριστόπουλος Ι (2008) Εμφάνιση & Εξάπλωση των κινηματογραφικών αιθουσών στο δήμο της Αθήνας 1897-2000. Αθήνα. Available from: http://hg-lab.blogspot.gr/p/blog-page.html.
Gardiakos S (2009) A Compilation of Greek Made Movie Projectors and other Cinematic Equipment. Aurora, Kalamata: Unigraphics. Available from: http://bioscope.biz/wp-content/uploads/2015/10/book_greek_made_movie_projectors.pdf.
Thomson K and Bordwell D (2011) Ιστορία του κινηματογράφου. Μια εισαγωγή. Λέρος Ν, Κολαϊτη Ρ, and Στεφανή Ε (eds), Αθήνα: Πατάκης.