Οι καλλιεργητές της πόλης: Ο Δημοτικός αστικός λαχανόκηπος του Αμαρουσίου

Η περίπτωση του δημοτικού λαχανόκηπου Αμαρουσίου, που εγκαινιάστηκε το 2012, στην περιοχή Νέο Τέρμα–Παλαιό Ψαλίδι, αποτελεί ενδιαφέρον παράδειγμα αξιοποίησης δημοτικής έκτασης για κοινωνικό και παραγωγικό σκοπό. Στο Μαρούσι των έντονων μετασχηματισμών, της οικοδομικής έξαρσης της δεκαετίας 1990 και εντεύθεν, των μεγάλων χωροθετήσεων και των τεράστιων εμπορικών κέντρων της περιόδου των Ολυμπιακών έργων «Αθήνα 2004», ένα εγκαταλειμμένο οικόπεδο, η οικοδόμηση του οποίου δεν ευνοείτο πλέον λόγω κρίσης, ενσωματώνεται ξανά στην γειτονιά. Ο στόχος από την πλευρά της δημοτικής αρχής ήταν διπλός: «αφενός, η αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων και εγκαταλελειμμένων ελεύθερων χώρων, οι οποίοι αναδιαμορφώνονται σε λαχανόκηπους πρασινίζοντας και ομορφαίνοντας τις γειτονιές και αφετέρου λειτουργούν ως μέσο κοινωνικοποίησης, ενεργοποίησης, δημιουργικής διεξόδου, κοινωνικής μέριμνας και αλληλεγγύης για τους κατοίκους της πόλης, σε περίοδο κρίσης» (http://www.econews.gr/2012/04/01/dimotikos-laxanokipos-marousi/).
Το οικόπεδο είναι έκτασης 1.500 τ.μ. και αποκτήθηκε από τον Δήμο από κληροδότημα. Αν και είναι ενταγμένο στο σχέδιο πόλης από το 1936, ουδέποτε εκδόθηκε άδεια δόμησης σύμφωνα με την πολεοδομική υπηρεσία του Δήμου, ούτε προχώρησε το σχέδιο κατασκευής Πολύκεντρου κατά την προ-Ολυμπιακών έργων περίοδο, χάρη στην κινητοποίηση των περίοικων, όπως οι ίδιοι δηλώνουν. Για χρόνια σε αχρηστία, είχε άτυπα μεταβληθεί σε χώρο εναπόθεσης απορριμμάτων και οικοδομικών υλικών. Η επαναχρησιμοποίηση από τους κατοίκους μετέτρεψε έναν υποβαθμισμένο ελεύθερο χώρο σε ζωντανό υγιές οργανικό τμήμα της πόλης, ενώ του προσέδωσε ένα νέο ενεργό ρόλο, μια νέα κοινωνική ταυτότητα συμβάλλοντας στην επανασύσταση της γειτονιάς και στο πρασίνισμα του αστικού περιβάλλοντος.

Ο λαχανόκηπος είναι κατατμημένος σε 40 τεμάχια των 25 τ.μ. Η διανομή σε καλλιεργητές δημότες έγινε με βάση τη ζήτηση και κοινωνικά κριτήρια. Ο Δήμος μερίμνησε για τον καθαρισμό του οικοπέδου, την απόθεση φερτού χώματος και τις βασικές υποδομές για τη λειτουργία του λαχανόκηπου (περίφραξη, παροχή νερού με δεξαμενή ύδατος). Η καλλιέργεια επιτρέπεται να γίνεται με βιολογικές μόνο μεθόδους, που θέλει ιδιαίτερες γνώσεις σε σχέση με τις συμβατικές. «Οι γεωπόνοι που να τα ξέρουν αυτά; τώρα γίναμε όλοι γεωργοί του ιντερνέτ (…). Το ψάχνω συνέχεια και πειραματίζομαι, αλλά θέλει επιμονή και μεράκι. Όσο ασχολείσαι μαθαίνεις» (Παναγιώτης, συνταξιούχος).

Στα σημαντικότερα οφέλη από την ενασχόληση των δημοτών με τον λαχανόκηπο κατατάσσεται πρωτίστως η ανάγκη για συντροφιά, η ψυχαγωγία και η ψυχοθεραπεία μέσα από την κηπουρική. «Έχει γίνει πια καθημερινή ανάγκη η επαφή με τον λαχανόκηπο, έχω σκάψει, έχω ιδρώσει εδώ μέσα… διαφορετικά τι να έκανα τα πρωινά; Να πήγαινα για καφέ με τις φίλες μου;» (Ελένη, νοικοκυρά). Δευτερευόντως, αναφέρεται η ανάγκη για αυτάρκεια του νοικοκυριού σε φρέσκα και βιολογικά κηπευτικά προϊόντα και η οικονομική ελάφρυνση. Για κάποιους καλλιεργητές ο λαχανόκηπος ξαναζωντανεύει παιδικές μνήμες και γεύσεις του οικογενειακού τραπεζιού. «Παλιά στο Μαρούσι καλλιεργούσαμε στις αυλές, υπήρχαν περιβόλια, πολλά νερά… από την Κηφισίας μέχρι κάτω στην Κύμης, εκεί που είναι σήμερα το Ολυμπιακό Στάδιο. Άνοιγαν οι αμπολές και πότιζαν μέχρι κάτω τα χωράφια, τα θυμάμαι τη δεκαετία του 1960, ήμουν παιδί και φτιάχναμε χάρτινα καραβάκια και τα βρίσκαμε εκεί κάτω (…). Η μάνα μου μόνο της εποχής έβαζε στο τραπέζι, ντομάτες μόνο το καλοκαίρι τρώγαμε και μοσχοβολούσανε τότε (…)» (Παναγιώτης, συνταξιούχος). Για άλλους είναι απλά η ευεργετική επαφή με τη γη. «Ερχόμαστε εδώ κάθε μέρα με τη γυναίκα μου. Είναι ευχαρίστηση, φυσική άσκηση, διέξοδος. Παρά τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουμε, μια με την υγεία μας, μια με τα οικογενειακά μας, τον κήπο δεν τον αφήνουμε (…). Μικρός στο χωριό βοηθούσα όπως όλα τα παιδιά τότε τους γονείς στα χωράφια… μου αρέσει να ασχολούμαι και σήμερα, είναι μεράκι (…). Οικονομικά όχι, δεν είναι ελάφρυνση, να μη σου πω ότι μπαίνω και μέσα, όμως τρώω το αγνό, δίνω στα παιδιά μου και στα εγγόνια μου, σε κανέναν γείτονα άμα μου ζητήσει, η γυναίκα μου ξέρει και κόσμο από την Εκκλησία στην ενορία μας, τι να την κάνουμε τόση παραγωγή δύο άτομα;» (Γιώργος, συνταξιούχος).

Παρά τη θετική απόκριση των δημοτών σε όλη την Ελλάδα, όπως στον εν λόγω λαχανόκηπο του Αμαρουσίου, δεν υπάρχει θεσμική κατοχύρωση για γεωργική χρήση μόνιμου χαρακτήρα στα αστικά αγροκήπια, ούτε είναι δεδομένος και ο χρονικός ορίζοντας λειτουργίας τους, γεγονός που τα καθιστά ευάλωτα απέναντι σε περισσότερο ανταγωνιστικές χρήσεις. Οι δημοτικοί λαχανόκηποι παραμένουν μια συγκυριακή δράση στο πλαίσιο της κοινωνικής μέριμνας προϊούσης της οικονομικής κρίσης και όχι μια θεσμοθετημένη χρήση γης στο πλαίσιο του αστικού σχεδιασμού των πόλεων που τους φιλοξενούν. Προς το παρόν φαίνεται να είναι η απουσία επενδυτικού ενδιαφέροντος που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα των δημοτικών λαχανόκηπων έναντι περισσότερο επικερδών χρήσεων γης για όσο διάστημα διαρκεί η κρίση.