Μεταξουργείο / Κεραμεικός και Γκάζι: «εξευγενισμός» και πολυπολιτισμικότητα στο λόγο των νέων κατοίκων

To κείμενο αυτό αφορά τη συνύπαρξη διαφορετικών κοινωνικών / πολιτισμικών ομάδων στον Κεραμεικό και το Γκάζι και τον τρόπο με τον οποίο οι μεταξύ τους σχέσεις εγγράφονται στον αστικό χώρο, αλλά και διαμορφώνονται από αυτόν (Soja 1989). Τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται προέρχονται από εθνογραφική έρευνα που πραγματοποιώ από το 2006 (Γιαννακόπουλος 2010).

Οι γειτονιές αυτές θεωρούνταν υποβαθμισμένες λόγω της εγκατάλειψής τους από παλιότερους κατοίκους και της εγκατάστασης μεταναστών. Ωστόσο, τα τελευταία δέκα χρόνια μεσοαστοί, κυρίως επιστήμονες και καλλιτέχνες, επιλέγουν την περιοχή ως τόπο κατοικίας. Ανακαινίζουν παλιές μονοκατοικίες ή διαμερίσματα σε παλιές πολυκατοικίες, αλλά και εγκαθίστανται σε μοντέρνες, πολυτελείς πολυκατοικίες που ανεγείρονται από κατασκευαστικές εταιρίες οι οποίες είχαν αγοράσει οικόπεδα προβλέποντας και προκαλώντας τη μελλοντική εγκατάσταση μεσοαστών στην περιοχή.

Παράλληλα, η περιοχή έχει γίνει τόπος εγκατάστασης μπαρ, εστιατορίων και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, «εναλλακτικών» αλλά και πιο «εμπορικών». Το Γκάζι αποκαλείται και gay village / γκέι χωριό, αφού τα περισσότερα γκέι μπαρ της Αθήνας έχουν μεταφερθεί εκεί. Υπάρχει μια διάκριση, ως προς τον χαρακτήρα της περιοχής, ανάμεσα στο Γκάζι –δηλαδή τη γειτονιά που εκτείνεται μετά την Ιερά Οδό όπως έρχεται κανείς από την Ομόνοια– και τον Κεραμεικό –που χωροθετείται πριν από την Ιερά Οδό: Το Γκάζι θεωρείται περισσότερο τόπος εγκατάστασης μπαρ και κέντρων διασκέδασης, ενώ ο Κεραμεικός περισσότερο τόπος κατοικίας.

Η εγκατάσταση «νεοαστών» κατοίκων και τόπων μιας κυρίως νεανικής διασκέδασης είναι χαρακτηριστική μιας διαδικασίας ανάπλασης, «εξευγενισμού» (gentrification) υποβαθμισμένων περιοχών του κέντρου πολλών δυτικών και άλλων μεγαλουπόλεων. Ο «εξευγενισμός» στις εν λόγω περιοχές δεν έχει ολοκληρωθεί εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα να εξακολουθούν να κατοικούνται και από μετανάστες και, εν γένει, από έναν ετερογενή πληθυσμό. Πρόσφατα, ωστόσο, επενδυτές όπως η εταιρία Οliaros με επικεφαλής τον επιχειρηματία στον χώρο του real-estate Ιάσονα Τσάκωνα, επιχειρούν την ολοκλήρωση του εξευγενισμού με την υποστήριξη του υπουργείου Ανάπτυξης και του Δήμου Αθηναίων.

Η νέα αυτή κίνηση ανάπλασης, ή αστικής αναζωογόνησης όπως έχει χαρακτηριστεί από τον δήμο και το υπουργείο, έχει αναζωπυρώσει τις παλιές διαμάχες μεταξύ διαφόρων κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών ομάδων οι οποίες είναι εγκατεστημένες ή δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Σε γενικές γραμμές, οι απόψεις για την ανάπλαση μπορούν να διαχωριστούν σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη υποστηρίζει την ανάπλαση ως μέσο αναβάθμισης της περιοχής που μαστίζεται από την «ανομία», δηλαδή το εμπόριο και τη χρήση ναρκωτικών, την πορνεία και τη μικρή εγκληματικότητα (κλοπές κλπ.). Σύμφωνα με την δεύτερη, το νέο στάδιο της ανάπλασης αποτελεί την αφορμή για μια επιχείρηση αστυνόμευσης και τελικά εκδίωξης των μεταναστών και των περιθωριοποιημένων ομάδων / ατόμων από τις γειτονιές αυτές του κέντρου της Αθήνας. Οι υπερασπιστές της πρώτης κατεύθυνσης απόψεων είναι κυρίως μεσοαστοί νέοι κάτοικοι, αλλά και πολλοί από τους εναπομείναντες παλιότερους Έλληνες κατοίκους, ενώ της δεύτερης είναι κάτοικοι ή και συχνοί επισκέπτες της περιοχής που ανήκουν στην αριστερά και τον αντιεξουσιαστικό / αναρχικό χώρο.

Στη συνέχεια θα αναδείξουμε την πρώτη ομάδα απόψεων, όπως κυρίως εκφράζεται από τους μεσοαστούς νέους κατοίκους της περιοχής οι οποίοι αποτελούν και τον κύριο φορέα του «εξευγενισμού». Ωστόσο, και οι υπερασπιστές της δεύτερης ομάδας απόψεων, παρά την αντίθεσή τους στην «ανάπλαση», συμβάλλουν έστω και άθελά τους στον «εξευγενισμό» μέσα από την παρουσία τους και μόνο, ως κάτοικοι ή θαμώνες. Όπως συνάγεται από τις συνεντεύξεις που πήρα από νέους κατοίκους, ένας από τους κυριότερους λόγους για τον οποίο εγκαταστάθηκαν στην περιοχή είναι η έλξη, η γοητεία που τους ασκεί το κέντρο της Αθήνας. Χαρακτηριστικά, οι «εναλλακτικοί» αυτοί μεσοαστοί αυτοπροσδιορίζονται ως «παιδιά του κέντρου», διακρίνοντας τους εαυτούς τους από τους μεσοαστούς των προαστίων. Η έλξη και ο αυτοπροσδιορισμός αυτός συγκροτείται με βάση επιλεκτικές, αποσπασματικές εικόνες της περιοχής, όπως η ύπαρξη «εναλλακτικών» μπαρ, πολιτιστικών κέντρων ή και πεζόδρομων που θυμίζουν παλιές γραφικές αθηναϊκές γειτονιές.