Περιοχές αποστέρησης στην Αττική

Στο κείμενο αυτό επιχειρούμε να προσδιορίσουμε τις περιοχές της πόλης που θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως περιοχές πολλαπλής αποστέρησης (multiple deprivation areas). Ανάλογες μελέτες έχουν γίνει σε διάφορες χώρες (το ΗΒ είναι μεταξύ εκείνων με τις περισσότερες) και βασίζονται σε μεταβλητές που αφορούν σημαντικές πλευρές της ποιότητας ζωής και της καθημερινότητας. Οι επεξεργασίες που περιλαμβάνονται στο παρόν κείμενο συνοψίζουν δημοσιεύσεις μας για τις περιοχές αποστέρησης στην Αττική (Arapogou et al., 2021; Karadimitriou et al., 2021; Karadimitriou et al. 2017).

Η μέθοδος που ακολουθήθηκε στην προκειμένη περίπτωση είναι απλή, αλλά καινοτόμος όσον αφορά τη μελέτη της αποστέρησης στις Ελλαδικές πόλεις: Χρησιμοποιήθηκαν μεταβλητές διαθέσιμες από την Απογραφή Πληθυσμού του 2011, οι οποίες όταν έχουν είτε πολύ υψηλές, είτε πολύ χαμηλές τιμές σηματοδοτούν πιθανώς ανησυχητικά φαινόμενα . Οι μεταβλητές αυτές αφορούν τρεις διαφορετικούς τομείς: Απασχόληση, εκπαίδευση και κατοικία. Για κάθε έναν από τους τομείς αυτούς υπολογίστηκε ένας ενιαίος δείκτης. Το άθροισμα των τριών αυτών δεικτών αποτελεί και τον Συνολικό Δείκτη Πολλαπλής Αποστέρησης (ΣΔΠΑ).

Για κάθε έναν τομέα από τους τρεις χρησιμοποιήθηκε διαφορετικός αριθμός μεταβλητών, ενώ στο εσωτερικό των τομέων δημιουργήθηκαν υποτομείς στους οποίους εντάχθηκαν οι επιλεγμένες μεταβλητές (πίνακας 1). Το ειδικό βάρος κάθε υποτομέα ήταν ενιαίο στο πλαίσιο του κάθε τομέα, κάτι που σημαίνει ότι το άθροισμα των δεικτών των μεταβλητών που εντάχθηκαν στον κάθε υποτομέα διαιρέθηκε διά του πλήθους των δεικτών. Αναλογικά, το ίδιο έγινε και για τους τομείς ώστε ο καθένας να συμβάλει ισοβαρώς στο συνολικό δείκτη.

Πίνακας 1: Μεταβλητές που περιελήφθησαν στον υπολογισμό των δεικτών αποστέρησης

Για κάθε μεταβλητή αποδόθηκαν σε κάθε περιοχή (ΜΟΧΑΠ: μονάδες χωρικής ανάλυσης πόλεων που περιλαμβάνουν πληθυσμό 1.200 ατόμων κατά μέσο όρο) δείκτες αποστέρησης από 1 έως 7 με βάση το μέσο όρο (μο) και την τυπική απόκλιση (τα) της μεταβλητής κατά τον ακόλουθο τρόπο:

χ = τιμή της μεταβλητής «ν» στη ΜΟΧΑΠ «ι»

1-7 = τιμές δεικτών αποστέρησης

1:  χ < μο ν 2: μο ν < χ  < μο ν+0,5τα ν 3: μο ν+0,5τα < χ < μο ν+1τα ν 4: μο ν+1τα < χ < μο ν+2τα ν 5: μο ν+2τα < χ < μο ν+3τα ν 7: μο ν+3τα ν < χ Οι πολύ υψηλές τιμές (μο ν+3τα) ενισχύθηκαν με μία επιπλέον μονάδα δείκτη ώστε να γίνει πιο ευδιάκριτη η ομάδα των περιοχών όπου συγκεντρώνονται ταυτόχρονα πολλές δυσμενείς παράμετροι. Στους χάρτες 1-3 εμφανίζονται οι περιοχές με βάση τον Συνολικό Δείκτη Πολλαπλής Αποστέρησης (ΣΔΠΑ) για τα έτη 1991, 2001 και 2011. Από τη συγκριτική παρατήρηση των τριών αυτών χαρτών προκύπτει ότι οι περισσότερες συγκεντρώσεις των περιοχών αποστέρησης είναι σταθερές στην περιφέρεια της πόλης (Ασπρόπυργος-Ελευσίνα, Σαλαμίνα, Καματερό-Ζεφύρι-Άνω Λιόσια, Μαραθώνας και ορισμένες περιοχές εκτός χάρτη, όπως το Λαύριο) και στο κέντρο της Αθήνας (Βοτανικός-Ταύρος-Ρέντης). Η μεγάλη αλλαγή που εμφανίζεται καθαρά το 2011 είναι η σημαντική συγκέντρωση αρνητικών δεικτών στο κέντρο του Δήμου Αθηναίων και ειδικά στις περιοχές βόρεια της πλατείας Ομονοίας και γύρω από τους άξονες των λεωφόρων Πατησίων και Αχαρνών. [/av_textblock] [av_gallery ids='20191,20194,20197' style='big_thumb' preview_size='no scaling' crop_big_preview_thumbnail='avia-gallery-big-crop-thumb' thumb_size='portfolio' columns='5' imagelink='lightbox' lazyload='avia_lazyload' av_uid='av-jx0r9zze' admin_preview_bg=''] [av_textblock size='' font_color='' color='' av-medium-font-size='' av-small-font-size='' av-mini-font-size='' av_uid='av-jv2pwr9z' admin_preview_bg='']

Χάρτες 1-3: Ομάδες περιοχών κατοικίας με βάση τον Συνολικό Δείκτη Πολλαπλής Αποστέρησης (ΣΔΠΑ) για το 1991, το 2001 και το 2011

Το περιεχόμενο των ομαδοποιημένων περιοχών κατοικίας σε σχέση με τον συνολικό δείκτη αποστέρησης παρουσιάζεται στον πίνακα 2. Οι τιμές του πίνακα είναι συντελεστές χωροθέτησης (location quotients), δηλαδή πολλαπλάσια ή υποπολλαπλάσια του μέσου όρου της κάθε μεταβλητής σε σχέση με το σύνολο της πόλης. Για παράδειγμα, η τιμή 0,69 για την ανεργία στην ομάδα 1 του 1991 σημαίνει ότι το ποσοστό των ανέργων στις περιοχές της ομάδας αυτής με το χαμηλότερο δείκτη αποστέρησης το 1991 ήταν το 0,69 του μέσου όρου ανεργίας, ενώ σε εκείνες με τον υψηλότερο δείκτη αποστέρησης (ομάδα 6) ήταν 1,75 φορές μεγαλύτερο του μέσου όρου.

Από τους πίνακες 2-4 προκύπτει ότι οι μεταβλητές που δείχνουν συνθήκες που βρίσκονται πολύ χαμηλότερα από το μέσο όρο της πόλης στις περιοχές έντονης αποστέρησης είναι κοινές σε ορισμένες περιπτώσεις για τις τρεις χρονολογίες (1991, 2001 και 2011). Το υψηλό ποσοστό των ανειδίκευτων εργατών στον ενεργό πληθυσμό, η πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου στις ηλικίες 15-18 και η απουσία συστήματος θέρμανσης είναι μεταβλητές με τιμές υψηλότερες από το 130% του μέσου όρου (με εξαίρεση την περιοχή του κέντρου για το 2011 όπου τα συστήματα θέρμανσης υπήρχαν έστω και αν είχαν αρχίσει να μη λειτουργούν). Όσον αφορά τις υπόλοιπες μεταβλητές με υψηλές τιμές, το 2011 παρατηρείται σημαντική αύξηση των τιμών των μεταβλητών που αφορούν κυρίως το υψηλό ποσοστό συγκέντρωσης ευπαθών ομάδων (άνεργοι, ενοικιαστές, ανειδίκευτοι εργάτες) σε συνθήκες περιορισμένου διαθέσιμου χώρου κατοικίας (<20τμ/κεφαλήν). Στις περιοχές αυτές υπερεκπροσωπούνται και οι μετανάστες από αναπτυσσόμενες χώρες—και κυρίως εκείνοι από την Ινδική υποήπειρο—όμως η μεταβλητή αυτή δεν είχε περιληφθεί στον υπολογισμό του δείκτη αποστέρησης.

Πίνακας 2: Σύγκριση της φυσιογνωμίας περιοχών κατοικίας ομαδοποιημένων βάσει του ΣΔΠΑ για το 1991, με χρήση των συντελεστών χωροθέτησης επιλεγμένων κοινωνικών μεταβλητών