Η πλατεία Ομόνοιας ως όριο και ως αφηγητής

Ομόνοια βράδυ Κυριακής.
Κρατώντας την ανάσα μου καιρό σαν κύμα υπόγειο
λαμπρό σκαλί κυλιόμενο μεταλλικό
πρόβαλα ξαφνικά στις έντεκα και τέταρτο
με το βουητό των αυλικών κυμάτων μου απ’ τα έγκατα.

Γιάννης Βαρβέρης, Κυλιόμενος της Ομόνοιας

Τόπος έντασης που διασταυρώνονται στο βιαστικό πέρασμά τους τα σώματα των τουριστών και των μεταναστών, των μικροπωλητών και των ημι-παρανόμων, των μόνιμων και των περαστικών, η πλατεία Ομόνοιας, αυτός ο πυκνωτής της πολιτισμικής ποικιλομορφίας και καθρέφτης της κοινωνικής «αταξίας», η πολύπαθη πλατεία των πέντε δρόμων και των δύο γραμμών μετρό, αποτέλεσε για κάθε αρχιτέκτονα και πολεοδόμο, κατά αναλογία με το Βενιζελικό όραμα, τη Μεγάλη Ιδέα (Κιμπουρόπουλος 1994). Πράγματι, ξεκινώντας από τα οραματικά σχέδια των Κλεάνθη και Σάουμπερτ στις αρχές του 19^ου αιώνα και τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου που σχεδιάζει και οικοδομεί την πρώτη του κατοικία επάνω στην πλατεία την ίδια περίοδο, μέχρι και τον σύγχρονο Κωνσταντίνο Δοξιάδη, που οραματίστηκε την Ομόνοια ως ένα απόκεντρο πέρασμα για ταξιδιώτες και περαστικούς στο δρόμο για το λιμάνι, η κακότυχη αυτή πλατεία έχει περάσει αρχιτεκτονικά κυριολεκτικά «των παθών της τον τάραχο»: από τους Φοίνικες και τα αγάλματα των Μουσών στις αρχές του 20^ου αιώνα έως τα σιντριβάνια και τον Δρομέα πριν λίγα χρόνια. Και τώρα πια, στις αρχές του 21^ου αιώνα, έχει έρθει το τέλος της Ομόνοιας ως πλατεία και η καθολική μεταμόρφωσή της σε προέκταση των δρόμων που ενώνονται μαζί της (φωτ. 1-4).

Από κοσμοπολίτικος τόπος συνάντησης της μεσοαστικής Αθήνας μέχρι το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με πολλά μεγάλα ξενοδοχεία που στέκουν να κοιτάζουν τις μεταλλάξεις και τις ανατροπές της μισοερειπωμένα μέχρι και σήμερα όπως ο Μέγας Αλέξανδρος και το Μπάγκειον, η πλατεία Ομόνοιας θα αποτελέσει τον καμβά για κάθε εκσυγχρονιστικό εγχείρημα που επιχειρούνταν σε κάθε αλλαγή σελίδας της ελληνικής ιστορίας. Αρχικά στο μεσοπόλεμο, όταν θεμελιώθηκε η γραμμή του ηλεκτρικού σιδηρόδρομου μεταξύ Αθήνας και Πειραιά και εγκαινιάστηκε ο σταθμός της Ομόνοιας και, κυρίως μεταπολεμικά, στο τέλος της δεκαετίας του ’50, τότε που έτσι κι αλλιώς αλλάζει εντελώς όλη η Αθήνα. Από πλατεία θα μετατραπεί σε συγκοινωνιακό κόμβο και η προτεραιότητα θα δοθεί στη χρήση του ιδιωτικού αυτοκινήτου και στην αναζήτηση χώρων με οποιοδήποτε τίμημα (Σαρηγιάννης 1994). Είναι τότε που πάνω από το έδαφος τα ψηλά κτήρια έπαιρναν τη θέση τους το ένα δίπλα από το άλλο αλλάζοντας άρδην το τοπίο, ενώ κάτω από το έδαφος θα φτιαχτεί μια άλλη πλατεία για τους πεζούς, μια πλατεία με τράπεζες και καταστήματα. Οι κυλιόμενες σκάλες θα ενώσουν τις δυο πλατείες, η Ομόνοια θα αποτελέσει το πιο αναγνωρίσιμο σημείο της πόλης με το φαρμακείο του Μπακάκου στη γωνία της Αγίου Κωνσταντίνου να είναι ο τόπος συνάντησης των απανταχού επαρχιωτών που συρρέουν στην πρωτεύουσα για το Athens Dream της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Η Ομόνοια θα γίνει από πλατεία περιοχή (φωτ.5-7).

Μέρος και αυτή μιας άλλης τριλογίας κατά μήκος της οδού Σταδίου, αυτή των πλατειών Συντάγματος, Κλαυθμώνος και Ομόνοιας και γεωγραφικά ορισμένη σε σχέση με το απόλυτο σύμβολο της πόλης, την Ακρόπολη, θα αποτυπωθεί στη συλλογική  συνείδηση ως ένα άλλο, διαφορετικό σύμβολο, αυτό του «ομφαλού» της πρωτεύουσας και θα εγγράψει τη δική της μυθολογία στο τετράδιο της πόλης: στέκι και ταυτόχρονα σταυροδρόμι, τόπος συνάντησης και διαφυγής, η πλατεία Ομόνοιας θα αποτελέσει μια σύγχρονη Βαβέλ, και εν τέλει ένα μνημείο. Κυρίως όμως το ιδανικότερο αστικό πεδίο συμπύκνωσης ενάρξεων και διελεύσεων για όλες τις κοινωνικές τάξεις, τις φυλές και τις ηλικίες. Ακριβώς αυτή η ετερογένειά της θα φανεί από τους ίδιους τους δρόμους που ξεκινούν από την πλατεία.

Από εδώ ξεκινά η «παρδαλή» και πολύχρωμη οδός Αθηνάς που συνδέει την πλατεία με το Μοναστηράκι και κατ’ επέκταση την Ακρόπολη, ο δρόμος της Βαρβακείου Αγοράς. Αλλά ταυτόχρονα και ο δρόμος με τα φτηνά παρηκμασμένα πια ξενοδοχεία της «ημιδιαμονής» εκεί όπου έβρισκαν, σε μεγαλύτερο βαθμό πριν λίγα χρόνια και πολύ λιγότερο σήμερα, «επαγγελματική στέγη» τα «σκορπισμένα» σώματα των κοριτσιών όταν έβρισκαν κάποιο «πελάτη». Αμέσως μετά, με κατεύθυνση προς την ανατολή, η οδός Σταδίου των Χαυτείων, που θα συνδέσει την πλατεία Ομόνοιας με τις άλλες δύο θρυλικές πλατείες που αναφέραμε και μετά η οδός Πανεπιστημίου, ο δρόμος της Αθηναϊκής Τριλογίας που συνδέει την πλατεία με τα παλιά Ανάκτορα. Άλλωστε, για τη θέση των Ανακτόρων προοριζόταν αρχικά και η ίδια. Έπειτα ο άχαρος και χωρίς ταυτότητα, με εξαίρεση την αρχοντική πλατεία Βικτωρίας, δρόμος της 3^ης Σεπτεμβρίου (πώς άλλωστε να έχεις ταυτότητα όταν δίπλα σου έχεις τη «μεγάλη» Πατησίων;). Μόλις εκατό μέτρα από την πλατεία Ομόνοιας, και πάλι ξενοδοχεία «ημιδιαμονής» και αναζήτηση «πελατών» στην «ύποπτη» πλατεία Λαυρίου, αυτή τη φορά σε πλήρη λειτουργία. Αμέσως μετά, η οδός Αγ. Κωνσταντίνου, ο δρόμος του Εθνικού Θεάτρου που οδηγεί προς τις εθνικές οδούς και τέλος η οδός Πειραιώς, ο δρόμος των βιομηχανιών και της διαφυγής προς το λιμάνι.