Νεολαία και πολιτική: Η πολιτικότητα των νέων στην Αθήνα της κρίσης

Η συστηματικά παρατηρούμενη μέχρι την κρίση απομάκρυνση των νέων από την πολιτική -με την έννοια του μειωμένου πολιτικού ενδιαφέροντος και της μικρότερης έμπρακτης συμμετοχής συγκριτικά με νέους/ες προηγούμενων περιόδων, αλλά και συγχρόνων τους μεσηλίκων-, μοιάζει με την κρίση να αναχαιτίζεται, ακόμη και να αναστρέφεται. Αν σε όλες τις εμπειρικές έρευνες από τη δεκαετία του 1990, τεκμηριώνεται, όπως ήδη είπαμε, η εικόνα της ελληνικής νεολαίας σε αρμονία με άλλους/ες Ευρωπαίους/ες της ίδιας γενιάς, ως πρωτίστως ατομοκεντρικής, με μειωμένες κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες και ενδιαφέρον για συμμετοχή σε πολιτικές συλλογικότητες, η κρίση, ως ισχυρότατος (ανα)κοινωνικοποιητικός παράγοντας, λειτούργησε και στο πεδίο αυτό καταλυτικά, αν και εν μέρει αντιφατικά. Ήδη όμως από το 2008 τα γεγονότα του Δεκεμβρίου προκάλεσαν έκπληξη και αποτέλεσαν κατά κάποιο τρόπο προάγγελο της επανάκαμψης των νέων στην πολιτική, με βασικούς σταθμούς τα γεγονότα του 2011, αλλά και την πολιτική παρουσία της νεολαίας στις εκλογές της κρίσης.

Η κρίση ως ισχυρός παράγοντας ανακοινωνικοποίησης

Αν η μελέτη των νέων επιτρέπει σε μια κοινωνία να διαμορφώσει υποθέσεις για το μέλλον της, η κρίση και κυρίως η διαχείριση που της επιφυλάχτηκε -η οποία δημιούργησε φτώχεια κι εξαθλίωση με τεράστια ποσοστά ανεργίας στη νεολαία πλήττοντας βάρβαρα την ιδιότητα του πολίτη και τη δημοκρατία-, αποτελούν ισχυρότατους (ανα)κοινωνικοποιητικούς παράγοντες. Με αυτή την έννοια, η κρίση όχι μόνο έχει συνέπειες πολύ ευρύτερες των οικονομικών, αλλά θα έχει και πολύ πιο μακροχρόνιες από αυτές, αν υποθέσουμε ότι η χειρότερη φάση της ύφεσης θα υποχωρήσει σε εύλογο χρονικό διάστημα. Τα πολιτισμικά φαινόμενα, οι στάσεις και οι αντιλήψεις έχουν πολύ μεγαλύτερες διάρκειες και οι ισχυρές κοινωνικοποιήτικές εμπειρίες, σαν αυτές που γεννά η παρούσα κρίση, πολύ πιο μακροχρόνιες συνέπειες από την ύφεση καθεαυτή, αφού διαμορφώνουν πολιτικές προδιαθέσεις (Παντελίδου Μαλούτα 1987, 2012). Παράλληλα, στην κρίση απαξιώθηκε de facto περαιτέρω η υπάρχουσα κοινωνικοπολιτική οργάνωση, αλλά και η ιδεολογική ηγεμονία του νεο-φιλελεύθερου ιδεολογήματος «εγώ να (θα) τα καταφέρω». Έτσι, ενδείξεις από πρόσφατα δημοσκοπικά δεδομένα προβάλλουν ως θεμιτή την υπόθεση ότι οι μη συμμετοχικοί/ές νέοι/ες, που θεωρούσαμε ότι ως γενιά ενδιαφέρονταν μόνο «για πάρτη τους», ωθούνται προς μια αναστοχαστική διαδικασία, η οποία έχει ως ενδεχόμενη απόληξη και την επιθυμία ριζικής αλλαγής στις συνθήκες κοινωνικής συμβίωσης, και μάλιστα ως ηθικά μη αποδεκτές. Ακόμη και ανεπεξέργαστες πολιτικές παρεμβάσεις, εξάλλου, με τη μορφή ξεσπάσματος οργής, μπορεί να συμβάλουν στη δόμηση ενός «εμείς» που θα μετεξελιχθεί σε συλλογικό όραμα αλλαγών.

Έγινε φανερό, κυρίως στα γεγονότα διαμαρτυρίας από το 2011 και μετά, ότι οι νέοι/ες επανακάμπτουν στην πολιτική και ενίοτε διεκδικούν άλλη λύση, στη βάση άλλης αντίληψης για τη συλλογική συμβίωση. Παρότι αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης ποιο είναι το «εμείς» που δομείται στις αυθόρμητες διαμαρτυρίες σε συνθήκες κρίσης και ιδιαίτερα στα συγκρουσιακά γεγονότα του 2011. Και ενώ συχνά είναι φανερή η ατομοκεντρική αφετηρία, ακόμη και το ότι πρόκειται για εκδηλώσεις συμμετοχής μη συμμετοχικών πολιτών και αυτές λειτουργούν κοινωνικοποιητικά: Το «εμείς» δομείται στην πράξη και ενδεχομένως μετεξελίσσεται προς μια κατεύθυνση που είναι εγγενής στη δημοκρατία: Δηλαδή αυτής του δημοσίου συμφέροντος, της αλληλεγγύης και της έμφασης στη συλλογική επίλυση προβλημάτων. Η ελληνική εμπειρία από την κρίση το 2010-11 πράγματι έδειξε ότι, όταν υπάρχει κρίση και στην αντιπροσώπευση, τότε, δίπλα στο σημαντικό ποσοστό πολιτών που είναι προσανατολισμένα στην αποχή, τη λευκή ή την άκυρη ψήφο [1], υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό ποσοστό που εκφράζεται αδιαμεσολάβητα. Δηλαδή συμμετέχει, κινητοποιούμενο συχνά με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας, παρακάμπτοντας τους απαξιωμένους πολιτικούς θεσμούς, με οριζόντιες μορφές οργάνωσης, σε πλατείες, γειτονιές κλπ. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι είναι άλλοι οι φορείς της αποχής και άλλοι αυτοί που συμμετέχουν ως «αγανακτισμένοι», καταγγέλλοντας. Ενδεχομένως κάτι αντίστοιχο, αλλά με πιο περίπλοκες κοινωνιολογικές προεκτάσεις και εντονότερη τη σημασία της ηλικίας, να υποδήλωναν και τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 2008 [2]. Πάντως, γίνεται φανερό από τα στοιχεία έρευνας του ΕΚΚΕ του 1^ου εξαμήνου του 2012 για την κρίση, ότι οι νεότερες ηλικίες είναι αυτές που συμμετείχαν μαζικότερα στις λαϊκές συνελεύσεις σε πλατείες και στις συγκεντρώσεις των «αγανακτισμένων» στην Αθήνα: Στο δείγμα της έρευνας, κατά 41,9%, έναντι μ.ο. 35%, δηλώνουν ότι συμμετείχαν νέοι/ες 18-24 ετών σε λαϊκές συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα ή σε γειτονιές, και κατά 50% έναντι 41,2% σε συγκεντρώσεις «αγανακτισμένων». Ενώ το 2011 καταγράφεται ήδη στους/ις νέους/ ες μια τάση πολυποίκιλης και πολύμορφης (επιθυμίας και έμπρακτης) συμμετοχής, με σχεδόν όλες τις μορφές δράσης να διαπλέκονται μεταξύ τους (Κακεπάκη 2013), οι εκλογές του 2012 θα ολοκληρώσουν την εικόνα της επανάκαμψης των νέων στην πολιτική διαδικασία, καθώς και της διαπλοκής και του πολυποίκιλου των διόδων συμμετοχής τους. Διότι αν, αναμφίβολα οι πλατείες και οι λαϊκές συνελεύσεις συνέβαλαν στη εκλογική άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, η (μέχρι τότε αδιαμεσολάβητη) πολιτική παρέμβαση των νέων δεν έληξε με αυτήν. Αντίθετα, προστέθηκε σε μεγάλο βαθμό σε αυτήν η αποδοχή, από την πλευρά τους, και της θεσμοθετημένης πολιτικής παρέμβασης.

Παράλληλα, φάνηκε στην κρίση ότι δεν έχει λήξει ούτε η υπόθεση του φεμινισμού. Τα αιτήματα για το φύλο συγκροτούν πάντα σημαντικό δημοκρατικό διακύβευμα όσο η γλώσσα προβάλει ακόμη βίαια σεξιστική, δηλαδή ανίκανη να προωθήσει και να αφομοιώσει αλλαγές στην κοινωνική συμβίωση, όσο ρόλοι και πρότυπα φύλου είναι έντονα διαφοροποιημένα, ιεραρχικά και επιβαρυντικά για τις γυναίκες. Κι αυτό, παρότι συχνά οι νέες γυναίκες θεωρούν ότι αυτή η ανισότητα τις αφορά λιγότερο. (Παντελίδου Μαλούτα 2010). Εάν δε η οπτική του φύλου μοιάζει να είναι κατά κανόνα απούσα από τις διεκδικήσεις και από τα γεγονότα διαμαρτυρίας που σημειώνονται σε πολλές χώρες με αφορμή την κρίση, ωστόσο, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι, νέες γυναίκες είναι όλο και περισσότερο ορατές, παρούσες σε τέτοιες εκδηλώσεις, ακόμη και σε κοινωνίες με παραδοσιακότατο σύστημα έμφυλων σχέσεων, όπως στην Ελλάδα. Και αυτό, από μόνο του, είναι ίσως ισχυρότατη ένδειξη έμφυλης διεκδίκησης. Πράγματι, αν γενικά υστερούν στις καθιερωμένες μορφές πολιτικής συμμετοχής, η έρευνα του ΕΚΚΕ για την κρίση καταγράφει μια εικόνα υψηλής συμμετοχικότητας των νέων γυναικών σε όλες τις νέες διόδους συμμετοχής και τις εναλλακτικές μορφές κινητοποίησης, σε ποσοστά αντίστοιχα των νέων ανδρών (Κακεπάκη 2013).

Bλέπουμε επιπλέον τις νέες 15 με 29 ετών να επιλέγουν κατά 25%, έναντι 18,6% των νέων ανδρών, ως αιτία της συμμετοχή τους στα γεγονότα διαμαρτυρίας το ότι η συμμετοχή αυτή είναι «ένας τρόπος να ακουστεί η φωνή μου» (Κακεπάκη 2013, 57). Οι νέες δηλαδή υπερέχουν έναντι των νέων σε αυτόν τον τρόπο αιτιολόγησης της συμμετοχής τους, διατυπώνοντας μεγαλύτερη ανάγκη έκφρασης και επικοινωνίας, όπως εξάλλου υπερέχουν και σε άλλη μία από τις οκτώ κατηγορίες στις οποίες κωδικογραφούνται οι απαντήσεις που αφορούν στη σχετική αιτιολόγηση: Στην επιθυμία συνάντησης με άλλους «που μοιράζονται τις ανησυχίες μου». Αιτιολογήσεις στις οποίες υφέρπει μια συγκεκριμένη κριτική προς το πολιτικό σύστημα και ένα (εμβρυώδες έστω) αίτημα συμμετοχικής δημοκρατίας.

Ας σημειωθεί δε ότι, η πιο αριστερόστροφη ψήφος των νέων γυναικών απ’ ότι των νέων ανδρών, που είχε επισημανθεί και στο παρελθόν, όσον αφορά την ελληνική πολιτική κουλτούρα (Παντελίδου Μαλούτα 1992), αποτυπώνεται και με βάση τα exit poll της Αθήνας με σημείο αναφορά την ψήφο υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ: Βλέπουμε να υπερψηφίζει το κόμμα αυτό στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, το 28,3% των ανδρών 18-24 ετών, έναντι του 34,8% των γυναικών. Στις δε εκλογές Ιουνίου του 2012, το 20,5% των ανδρών 18-24 ετών ψήφισαν υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ, έναντι 45,4% των νέων γυναικών [3], και τον Μάιο του 2012, 17,5% έναντι 26,3%. Αλλά βέβαια, γενικότερα ο ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε σταθερά «γυναικείο» κόμμα, όπως και η ΝΔ (χωρίς όμως να| παρατηρούνται έμφυλες διαφοροποιήσεις στους/ις νέους/ες το 2015), καθώς και το Ποτάμι. Το τελευταίο μάλιστα εντονότερα, με υπερψήφιση κατά 3,5% από τους πολύ νέους άνδρες έναντι 15% από τις πολύ νέες γυναίκες. Αντίστροφα, η πρωταρχικά «ανδρική» Χρυσή Αυγή παίρνει τον Ιανουάριο του 2015 11,6% στους άνδρες 18-24 και 7,4% στις αντίστοιχες γυναίκες.

Δίοδοι συμμετοχής των νέων

Είναι φανερό ότι υπάρχει ιδιαίτερα αυξημένη ζήτηση διόδων συμμετοχής πέρα από τις καθιερωμένες, την περίοδο της κρίσης. Κάτι που σε άλλες κοινωνίες έχει παρατηρηθεί πολύ νωρίτερα. Γνωρίζουμε από τη βιβλιογραφία ότι, σε ορισμένες κοινωνίες ήδη από τη δεκαετία του 1970, παράλληλα με τη μείωση της κλασικής πολιτικής συμμετοχής σημειώνεται στην πράξη αυξημένη ζήτηση νέων διεξόδων συμμετοχής. Κι αυτό, ιδιαίτερα για νέους/ες σε ηλικία πολίτες, υψηλού μορφωτικού επιπέδου, φορείς μεταϋλιστικού συστήματος αξιών, οι οποίοι/ες τοποθετούνται στο κέντρο και αριστερότερα στον άξονα Αριστεράς/Δεξιάς- (Barnes, Kaase 1979, Kaase, Newton 1998). Στο πλαίσιο της ελληνική πολιτικής κουλτούρας στην κρίση, αυτή η αυξημένη ζήτηση και η ποικιλία στους τρόπους συμμετοχής δείχνει ότι οι νέοι/ες προβαίνουν πλέον στη θεμελιώδη διάκριση της απαξίωσης του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος, από την απαξίωση της πολιτικής γενικά, που συνήθως γεννά πολιτική αδιαφορία: Μάλιστα, όπως δείχνουν και τα εκλογικά δεδομένα του 2012 και του 2015, καθώς και οι εκδηλώσεις γύρω από τις εκλογές, οι νέοι και οι νέες μαζικά αποδέχονται επιπλέον έργω, και ότι χωρίς κεντρική πολιτική και χωρίς προσωπική εμπλοκή και σε αυτή, τίποτα δεν γίνεται. Συνεπώς, παρά τις όποιες περιπτώσεις απεχθούς πολιτικής έκφρασης πολιτισμικών χαρακτηριστικών που ελλοχεύουν στην ελληνική κοινωνία, τα οποία μοιάζει να αφορούν πρωτίστως νέους άνδρες (και είναι πλέον σε στασιμότητα), μπορούμε να πούμε ότι γενικά, «οι νέοι/ες της κρίσης», και λόγω της κρίσης είναι όλο και πιο πολιτικοποιημένοι/ες, οι δε ενδείξεις για τις επιλογές τους όλο και πιο αισιόδοξες για ένα μέλλον με περισσότερη και ουσιαστικότερη συμμετοχή και έτσι περισσότερη δημοκρατία.

Συνεπώς, δεν πρέπει να εκπλήσσει ότι εκδηλώσεις της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα αμφισβητούν τελευταία όλο και περισσότερο το στερεότυπο, «υπερτροφικό κράτος-ατροφική κοινωνία πολιτών» (Βούλγαρης 2006, 7), ενώ παράλληλα επιτρέπουν τη διατύπωση της υπόθεσης ότι πλέον, τόσο αδιαμεσολάβητα, όσο και μέσω των παραδοσιακών διόδων μπορούν και εκφράζονται πολιτικά όλο και μαζικότερα, νέοι και νέες. Το τελευταίο δε είναι το απολύτως νέο στοιχείο, όσον αφορά την πολιτικότητα των νέων στην Ελλάδα και ειδικότερα στην Αθήνα της κρίσης που μας ενδιαφέρει εδώ, όπου παρατηρούμε πώς αν επανέκαμψε η νεολαία στην πολιτική, αυτό έγινε πρώτα αδιαμεσολάβητα και στη συνέχεια μέσω παραδοσιακών διόδων αλλά, μετά από συγκλονιστικές ανακατατάξεις στο καθιερωμένο μεταπολιτευτικά πολιτικοκομματικό σύστημα. Η επανάκαμψη αυτή όμως, ιδιαίτερα ως προς το σκέλος που αναφέρεται στην καθιερωμένη διαδικασία της πολιτικής των κομμάτων, μοιάζει εύθραυστη και υπό όρους, όπως πιστοποιούν τα στοιχεία της χαμηλής κομματικής ταύτισης των νέων (βλ. παρακάτω).

Διαγενεακές διαφορές στην πολιτικότητα

Γενικότερα, οι διαγενεακές μεταβολές στην εκλογική συμπεριφορά, που αντανακλούν την κοινωνικοποιητική περίοδο της βασικής πολιτικής διαμόρφωσης διαφορετικών ηλικιακών κατηγοριών, θεωρούνται, όπως ήδη σημειώθηκε, από τους σημαντικότερους παράγοντες αλλαγής στα πολιτικά συστήματα. Είναι δε γεγονός ότι οι διπλές εκλογές του 2012 -που ενέτειναν σε τέτοιο βαθμό προϋπάρχουσες τάσεις, αλλά και αμφισβήτησαν βεβαιότητες, ώστε να δικαιολογείται απόλυτα ο χαρακτηρισμός τους ως «εκλογικού σεισμού» (Βούλγαρης, Νικολακόπουλος 2014)- πρόβαλαν ως ένα από τα σημαντικότερα σημεία τομής το ηλικιακό ρήγμα που εμφανίστηκε στον ΣΥΡΙΖΑ υπέρ των νεότερων. Θα πρέπει δε να υπενθυμίσουμε, όσον αφορά τις συγκλονιστικές αλλαγές που παρατηρήθηκαν στις εκλογές του 2012, ότι αφενός τον Μάιο το 60% των ψηφοφόρων μετέβαλαν την κομματική επιλογή τους από το 2009, ενώ το 19% των ψήφων πήγε υπέρ κόμματος που έμεινε εκτός Βουλής (Κουστένης 2014, 84-85), και αφετέρου, ότι η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στη δεύτερη θέση συνόδευσε την απόλυτη κατάρρευση του παραδοσιακού δικομματισμού. Στην ίδια εκλογική αναμέτρηση, στους/ις νέους/ες ψηφοφόρους (που ψήφισαν για πρώτη φορά), ο ΣΥΡΙΖΑ προπορεύεται σε ψήφους με 16%, ενώ δεύτερο κόμμα αναδεικνύεται η Χρυσή Αυγή με 14%. (Σταθόπουλος 2014, 67). Παράλληλα, είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι, η απόφαση του τι θα ψηφίσει κανείς μοιάζει να παίρνεται όλο και πιο κοντά στην κάλπη όσο μικρότερη είναι η ηλικία του/ης ψηφοφόρου (Σταθόπουλος 2014, 76), ενώ οι νεότεροι/ες (18-24 ετών) χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη κομματική ταύτιση από τους μεγαλύτερους, με την παράμετρο αυτή να μεγαλώνει σταθερά με την ηλικία, και βεβαίως να σχετίζεται άμεσα με το υψηλό ποσοστό των όψιμα αναποφάσιστων. Συγχρόνως, η ελαφρώς μεγαλύτερη διάδοση της κομματικής ταύτισης από το Μάιο στον Ιούνιο του 2012 (40,3% και 45,7%), στους 18 με 24 ετών, εξακολουθεί να είναι η χαμηλότερη απ’ όλες τις άλλες ηλικιακές κατηγορίες [4], παρότι βλέπουμε ότι αύξηση υπάρχει και σ’ αυτούς/ές. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι, ενώ οι νεότεροι/ες (18-24 ετών) συγκροτούν τη μαζικότερη κατηγορία όσον αφορά την άρνηση τοποθέτησης στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς, κάτι που εναρμονίζεται με στοιχεία που παραδοσιακά βλέπουμε τις τελευταίες δεκαετίες, συγχρόνως, με βάση τα στοιχεία των exit polls, για πρώτη φορά μετά από χρόνια, οι νεότεροι/ες δηλώνουν ελαφρώς μαζικότερα αριστερή ταυτότητα από τον μ.ο. (που είναι 17,1%), αλλά και σε σχέση με τους/ις λίγο μεγαλύτερούς/ές τους, και αυτό μέχρι την κατηγορία των 35-44 ετών: Οι 18-24 ετών δηλώνουν αριστεροί/ές κατά 18,5% με 17,6% για τους 25-34 και 15,5% για τους 35-44, οπότε και το ποσοστό αυξάνει στο 21,2% στους 45-54 ετών (Σταθόπουλος 2014, 79). Αυτά όσον αφορά την ιδεολογική ταυτότητα των νέων, όπου σίγουρα κάτι αλλάζει με την κρίση.

Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο όσον αφορά την ψήφο ότι, αν υπάρχει διαγενεακό χάσμα στην ψήφο, όπως υποστηρίζεται στη σχετική βιβλιογραφία για τις εκλογές του 2012, αυτό συνήθως τεκμηριώνεται με στοιχεία που χωρίζουν το δείγμα είτε στα 54, (δηλαδή ψηφοφόροι από 18-54 ετών και ψηφοφόροι άνω των 55), είτε στα 44 (18-44 ετών και 45 και άνω) [5]. Πράγματι, οι νεότεροι/ες ψηφοφόροι με βάση τις παραπάνω τομές ψήφισαν σαφώς μαζικότερα υπέρ της αλλαγής στο κομματικό τοπίο που υλοποιήθηκε με την αύξηση της ψήφου υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ οι μεγαλύτεροι/ες υπέρ παραδοσιακών κομμάτων και κυρίως υπέρ της Ν.Δ. Αλλά η τομή αυτή, που δείχνει συγκριτικά τάσεις νεότερων και γηραιότερων, δεν μας λέει πολλά για την εκλογική συμπεριφορά της νεολαίας, per se. Είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα μια αναλυτική απομόνωση της νεολαίας (18-34 ετών), ώστε να δούμε όχι τους/ις νεότερους/ες απλώς, αλλά τους/ις νέους/ες.

Πίνακας 1: Ψήφος υπέρ ΝΔ και ΣΥΡΙΖΑ (%), Μάιος και Ιούνιος 2012 και Ιανουάριος 2015 (Αττική)

Πηγή: Κοινό exit poll συνεργαζόμενων εταιρειών. Στατιστική επεξεργασία Π. Κουστένης.

Στην περίπτωση αυτή παρατηρούμε ότι: Στις τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, Μάιου 2012, Ιούνιου 2012 και Ιανουαρίου 2015, αν χωρίσουμε το δείγμα στα τρία πάντα η μεσαία κατηγορία, 35-54 ετών, είναι αυτή που παρουσιάζει το μεγαλύτερο ποσοστό υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Αντίστοιχα, 23% (με μ.ο 21%), 36,7%, (με μ.ο. 30,8%) και 39,5% (με μ.ο. 36,9%). Όσο για τους/ις νέους/ες (18-34 ετών), αυτοί/ες υπερψηφίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ κατά 21,7% 32,2% και 33,2%. Οι μεσήλικες είναι, συνεπώς, αυτοί/ες που έδωσαν την νίκη στον ΣΥΡΙΖΑ στην Αθήνα, και όχι οι νέοι/ες, που τον Ιανουάριο του 2015 υπερψήφισαν το κόμμα αυτό σε μικρότερο ποσοστό από τον μ.ο.), και μάλιστα με αξιοσημείωτες διαφορές ως προς το φύλο. Αντίστοιχα, και στις τρεις αυτές εκλογικές αναμετρήσεις η ΝΔ πήρε το μεγαλύτερο ποσοστό της στους/ις γηραιότερους/ες. Όσο για την εκλογική αποχή, η σχετικά χαμηλότερη κομματική ταύτιση των νέων και η άρνηση αυτοτοποθέτησης στον άξονα Αριστεράς/Δεξιάς που είναι μεγαλύτερη απ’ ότι στους/ις γηραιότερους/ες, προϊδεάζουν και για σχετικά αυξημένη αποχή της νεολαίας στις εκλογές.

Αν κοιτάξουμε τους/ις νέους/ες χωρισμένους/ες στα 18-24 και 25-34, με σημείο αναφοράς την ψήφο τους τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, παρατηρούμε ότι, στο εσωτερικό της ηλικιακής αυτής κατηγορίας, είναι οι λιγότερο νέοι/ες, οι 25-34 ετών δηλαδή, κυρίως στους άνδρες, αυτοί που υπερψηφίζουν μαζικότερα τον ΣΥΡΙΖΑ.