Η υφαρπαγή της δημόσιας γης στην Αττική
2015 | Δεκ
Η κρίση δημόσιου χρέους στην Ελλάδα από το 2009-2010 έχει συμβάλει καθοριστικά στην ενίσχυση των τάσεων για υφαρπαγή της δημόσιας γης. Το καθεστώς χρέους συμβάλλει στην πολιτική αποδυνάμωση του κράτους-οφειλέτη και στη φτωχοποίηση του πληθυσμού και της κυβέρνησης. Οι όροι που επέβαλε η Τρόικα στην Ελλάδα για την αποπληρωμή του, αγνοούν τις εθνικές κοινωνικές ανάγκες και καθορίζουν τους τρόπους που θα αποπληρωθεί, μεταξύ των οποίων δεσπόζουσα θέση έχει η πώληση εθνικών περιουσιακών στοιχείων καταλύοντας την έννομη, συνταγματική τάξη.
Τα δύο βασικότερα οχήματα για την υφαρπαγή της δημόσιας γης μετά το 2010 είναι το Ταμείο Ανάπτυξης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου (ΤΑΙΠΕΔ), γνωστό και ως «Ταμείο Ξεπουλήματος της Ελλάδας» και οι ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων φορέων, υποδομών και ΝΠΔΔ, οι οποίοι είναι κάτοχοι μεγάλων εκτάσεων γης (ΔΕΗ, ΟΣΕ, λιμάνια, αεροδρόμια κλπ). Στο ΤΑΙΠΕΔ μεταβιβάστηκαν αναγκαστικά και χωρίς αντάλλαγμα όλες οι μορφές ακίνητης ιδιωτικής περιουσίας του δημοσίου και των εποπτευόμενων οργανισμών με μεγάλη ακίνητη περιουσία, χωρίς να μπορούν στο μέλλον να αναμεταβιβαστούν στο ελληνικό δημόσιο.
Κορωνίδα του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων που υλοποιεί το ΤΑΙΠΕΔ στην Αττική είναι η έκταση των 6.200 στρεμμάτων (620 ha) η οποία περιλαμβάνει το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και την παραλία του Αγίου Κοσμά, στο παράκτιο μέτωπο της Αττικής (εικόνα 1). Παρά το δελεαστικά χαμηλό τίμημα που ζητούσε το δημόσιο, τα πολλά σχέδια αξιοποίησης και τη μονοπωλιακή θέση της μεγάλης αυτής έκτασης, το Ελληνικό προσέλκυσε ελάχιστους επενδυτές. Ένας από αυτούς, η Lamda Development της εφοπλιστικής οικογένειας Λάτση, έδωσε προσφορά 75 ευρώ/τ.μ., την οποία αποδέχτηκε το ΤΑΙΠΕΔ, αν και όμορα οικόπεδα έχουν αντικειμενική αξία 1.110 ευρώ/τ.μ. Oι γειτονικοί δήμοι, δεκάδες οργανώσεις, πρωτοβουλίες πολιτών και η Αριστερά αντιστέκονται και κινητοποιούνται δυναμικά ενάντια στην ιδιωτικοποίηση και την αποκοπή της ελεύθερης πρόσβασης στην ακτή από τους μελλοντικούς «επενδυτές». Το Ελεγκτικό Συνέδριο πάγωσε πρόσφατα την πώληση (Πράξη 197/2014), θεωρώντας ότι υπήρξε παραβίαση των αρχών της διαφάνειας, της ίσης μεταχείρισης και του ανταγωνισμού, στοιχεία που είχαν τονίσει στη Βουλή τα κόμματα της τότε αντιπολίτευσης.
Εικόνα 1: Το παράκτιο μέτωπο της Αττικής: το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και η παραλία του Αγίου Κοσμά
Πηγή:
Η συγκρότηση του ΤΑΙΠΕΔ, ο τρόπος μεταβίβασης σ’ αυτό της δημόσιας περιουσίας και οι διαδικασίες που ακολουθεί έχουν κατηγορηθεί ως παράνομες και αντισυνταγματικές (Ιδρυμα Μαραγκοπούλου 2014, Κασιμάτης 2014, Χατζημιχάλης 2014) και δεν πρόκειται εδώ να περιγραφούν συστηματικά. Στον πίνακα που ακολουθεί και στον χάρτη 1 παρουσιάζονται σε κατηγορίες τα ακίνητα προς πώληση του ΤΑΙΠΕΔ στην Αττική, στα οποία δεν περιλαμβάνονται υποδομές (αεροδρόμια, λιμάνια, ΟΣΕ). Εκτός από το πρώην αεροδρόμιο Ελληνικού και 48 κτήρια, δεν έχει πωληθεί τίποτα άλλο.
Πίνακας 1: Κατηγορίες και εκτάσεις ακινήτων προς πώληση από ΤΑΙΠΕΔ στην Αττική
Πηγή: ΤΑΙΠΕΔ, ακίνητα που έχουν αναρτηθεί στους πίνακες μέχρι και τον Οκτώβριο 2014, δική μου επεξεργασία
Χάρτης 1: Ακίνητα του ΤΑΙΠΕΔ προς πώληση στην Αττική
Ωστόσο, η υφαρπαγή δημόσιας γης στην Αττική δεν άρχισε το 2010 με τα Μνημόνια. Στη σύντομη περίοδο 2010-2015 οι δημόσιες εκτάσεις που υφαρπάζονται είναι μεγαλύτερες, με υψηλή γαιοπρόσοδο, περιλαμβάνουν μοναδικές φυσικές και οικολογικές ενότητες και συνοδεύονται από δραματικές αλλαγές στο πολεοδομικό θεσμικό πλαίσιο υπέρ του κεφαλαίου. Ωστόσο, η υφαρπαγή δημόσιας γης αρχίζει με τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους και αποτελεί διαχρονικό χαρακτηριστικό του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, με τις χιλιάδες καταπατήσεις από ιδιώτες, επιχειρηματίες, μοναστήρια, την εκκλησία και δήμους μέσω των πάσης φύσεως αυθαιρέτων, την επίκληση ανύπαρκτων τίτλων και του διαχρονικά ελλιπέστατου ενδιαφέροντος για κατοχύρωση του δημοσίου συμφέροντος στη δημόσια περιουσία. Οι υφαρπαγές δημόσιας γης και δημόσιου χώρου συμβαίνουν σε πολλαπλές κλίμακες: από τις μεγάλες εκτάσεις για εξορύξεις και παράνομα λατομεία, το τουριστικό real estate με γήπεδα γκολφ και τις καταπατήσεις του αιγιαλού μέχρι τις παράνομες εκχερσώσεις δασικών εκτάσεων για καλλιέργειες, τις χιλιάδες αυθαίρετες οικοπεδοποιήσεις, την κατάληψη πλατειών και πεζοδρόμων από τραπεζοκαθίσματα ή τις ξαπλώστρες στις παραλίες.
Κύρια αιτία για τις καταπατήσεις και τις παρανομίες σχετικά με τη γη, αλλά και για τις καθυστερήσεις των ιδιωτικοποιήσεων και του ξεπουλήματος του ΤΑΙΠΕΔ, είναι η έλλειψη εθνικού κτηματολογίου. Το δημόσιο ουσιαστικά δεν ξέρει μέχρι σήμερα την έκταση και τη θέση της ακίνητης περιουσίας του, αποτέλεσμα πολλών παραγόντων από τους οποίους οι σημαντικότεροι είναι, εκτός από το κτηματολόγιο, η πολυδιάσπαση των δημοσίων υπηρεσιών που ασχολούνται με τη δημόσια γη, οι αδυναμίες ή και αδιαφορία των δημοσίων υπαλλήλων και ο συνδυασμός πολιτικών σκοπιμοτήτων και διαφθοράς.
Η δημόσια γη στην Αττική υπήρξε το θύμα της ανάπτυξης της πρωτεύουσας, άλλοτε με μίκρο-υφαρπαγές γης για ιδιόχρηση (εικόνα 2) και μικροεμπορευματική αξιοποίηση από όλες τις κοινωνικές τάξεις και τις κοινωνικές μερίδες. και άλλοτε με κερδοσκοπικές μάκρο-υφαρπαγές γης, οι οποίες εμφανίζονται σποραδικά από τον 19ο αιώνα και μαζικά/επιθετικά πολύ αργότερα, τη δεκαετία του 1990, πριν και μετά την ολυμπιακή προετοιμασία και, κυρίως, με τα Μνημόνια από το 2010 μέσω των μαζικών ιδιωτικοποιήσεων.
Εικόνα 2: Εποικισμός παραλίων της Ανατολικής Αττικής
Πηγή:
Στην Ηλιούπολη, η οικογένεια Νάστου από το 1920 έχει καταπατήσει σταδιακά περίπου 10.000 στρέμματα και δασική έκταση στον Υμηττό, ενώ είχε τίτλους μόνο για 300-400 στρέμματα και οι αντιδικίες με τον δήμο και το κράτος συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Αντίστοιχα, οι φερόμενοι ως «κληρονόμοι Βεΐκου» καταπάτησαν από τα τέλη του 19ου αιώνα έκταση 15.000 στρεμμάτων στα όρια μεταξύ του σημερινού Γαλατσίου και της Ν. Ιωνίας στην Αττική. Μετά τη δεκαετία του 1960 η αυθαίρετη οικοπεδοποίηση και δόμηση, μαζί με τη δόμηση σε δασικές εκτάσεις, μετά από πυρκαγιές με δόλο, υφάρπαξε εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα δημόσιας γης. Ενδεικτικά, στο Δήμο Κερατέας το 2001 οι παράνομες κατοικίες ήταν 6.000 έναντι 8.500 νόμιμων κατοικιών. Στις εικόνες 3-5 φαίνεται η επέκταση της αυθαίρετης οικοπεδοποίησης και δόμησης από το 1950 μέχρι το 2009. Εκτός από την αυθαίρετη οικοπεδοποίηση, μεγάλες εκτάσεις δημόσιας γης υφαρπάζουν ορισμένοι οικοδομικοί συνεταιρισμοί και λατομεία οικοδομικών υλικών. Συνολικά στην Αττική υφίστανται 220 συνεταιρισμοί (καταλαμβάνουν περίπου 100.000 στρέμματα) εκ των οποίων μόνο 78 έχουν καθαρές ιδιοκτησίες (π.χ. δεν είναι δασικές, έχουν νόμιμους τίτλους κ.λπ.). Από τους υπόλοιπους 142, οι 82 έχουν θέματα με δασικές ή προστατευόμενες εκτάσεις και ήδη 12 έχουν αρνητικές γνωμοδοτήσεις από το ΣτΕ.
Εικόνες 3-5: Η επέκταση της αυθαίρετης οικοπεδοποίησης και δόμησης από το 1950 μέχρι το 2009 στο Πανόραμα Κερατέας
Πηγή:
Το 2000 εισαγγελική έρευνα αποκάλυψε ότι στο διάστημα 1960-1990 εκποιήθηκαν παράνομα 20.000 στρέμματα, ενώ τεράστια έκταση 217.000 στρεμμάτων σώθηκε στο παρά πέντε. Στο οργανωμένο κύκλωμα το οποίο είχε οργανώσει την απάτη συμμετείχαν συμβολαιογράφοι, δικηγόροι, μηχανικοί, ο δασάρχης Πεντέλης, επιχειρηματίες και ιδιώτες, επτά από τους οποίους είναι ήδη στη φυλακή. Η απάτη εντοπίστηκε όταν η παραπάνω μεγάλη έκταση των 217.000 στρεμμάτων στην περιοχή της Βάρης (η μισή ήταν αναδασωτέα από τις πυρκαγιές, αλλά ο δασάρχης την είχε αποχαρακτηρίσει) βγήκε στην αγορά το 1999 προς πώληση, ενδιαφέρθηκε ως αγοραστής μεγάλη εταιρία real estate, αλλά όταν ήταν να «πέσουν» οι υπογραφές, μια άλλη εταιρία εμφανίστηκε να αγοράζει από άλλο ιδιοκτήτη το μεγαλύτερο τμήμα της παραπάνω έκτασης. Τη χαριστική βολή στα δάση της Αττικής προς όφελος των συνεταιρισμών και άλλων ασύμβατων χρήσεων έδωσε το καλοκαίρι του 2014 ο νέος δασικός νόμος 4282/14.
Στην υφαρπαγή της δημόσιας γης ενεργοποιείται και η εκκλησία και τα μοναστήρια, κυρίως η Ιερά Μονή Πεντέλης. Ο Ιερός Ναός Λαμίας «Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» διεκδικεί 7.500 στρέμματα με αμφισβητήσιμους τίτλους στο Ποικίλο Όρος της Αττικής. Στηρίζει τη διεκδίκησή του σε μια διαθήκη του 1916, με την οποία έγινε κληρονόμος μεγάλου μέρους του λεγόμενου «κτήματος Βέρδη». Από το 2011 η νέα εταιρεία real estate για την εκκλησιαστική περιουσία έχει ειδικές φορολογικές απαλλαγές, μπορεί να διαχειρίζεται ακίνητα τρίτων (π.χ. μονών) και διατηρεί τη διοίκηση και εκμετάλλευση ακινήτων τα οποία τυχόν στην πορεία αποδειχτεί ότι δεν της ανήκουν. Η πρώτη πώληση αφορά έκταση 83 στρεμμάτων στον Λαιμό της Βουλιαγμένης και έπονται άλλες ακριβές εκτάσεις στο Καβούρι, στο Κολωνάκι, και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Από την επέλαση στη γη της Αττικής δεν μπορεί να εξαιρεθεί το παράκτιο μέτωπο, το οποίο ανέλαβε να «αξιοποιήσει» η Παράκτιο Αττικό Μέτωπο ΑΕ, που ίδρυσε η κυβέρνηση το 2012 με φιλοδοξία να μετατρέψει τις ακτές από το ΣΕΦ μέχρι το Σούνιο σε «ελληνική Ριβιέρα». Στην εταιρεία μεταβιβάστηκαν περιοχές με μεγάλη εμπορική αξία και μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται 58,6 στρέμματα στη Ανάβυσσο και 670 στην Αλυκή Αναβύσσου, 327 στο Λαγονήσι, 156 στη Βάρκιζα, 500 στο Μικρό Καβούρι και στην Ακτή Βούλας η πλαζ, το κάμπινγκ και το νυκτερινό κέντρο έκτασης 360 στρεμμάτων, κ.ά. Επιπλέον, υπάρχουν διάσπαρτες δημόσιες και δημοτικές εκτάσεις, περίπου 100.000 στρεμμάτων, οι οποίες έχουν επίσης μεταβιβαστεί στην εταιρεία. Οι εσωτερικές έριδες στη κυβέρνηση και κυρίως οι κινητοποιήσεις των δήμων και των πολιτών έχουν προς το παρόν αδρανοποιήσει την υφαρπαγή, αλλά η μεγάλη αξία της γης σε αυτές τις περιοχές αποτελεί δελεαστικό στόχο για τους κερδοσκόπους.
Επισυνάπτουμε τις 20 περιοχές που έχουν δρομολογήσει το ξεπούλημα τους:
- Δημόσιο κτήμα στη Γλυφάδα από τα Αστέρια Γλυφάδας μέχρι το Αθλητικό Κέντρο Αγ. Κοσμά, έκτασης 176.161 τ.μ.
- Φαληρικός όρμος, έκταση 757.500 τ.μ. (beach volley, Κεραίες Cosmote, Vodafone Wind, ΤΑΕKWON DO).
- Εδαφική έκταση 64.100 τ.μ. στην περιοχή Αναβύσσου Αττικής. (Εστιατόρια, Αλιευτικό καταφύγιο – Π. Φώκαια).
- Στη Βούλα Αττικής 90.095 τ.μ. από Α’ Αλιπέδου Βούλας μέχρι Β’ Αλιπέδου Βούλας. (Ναυτικός Ομιλος, ΝΟΤΟΣ, Vivemar).
- Στη Βούλα – Μεγάλο Καβούρι 62.275 τ.μ. (Ακτή Β’ Βούλας).
- Ακτή Α’ Αλιπέδου Βούλας έκτασης 146.665 τ.μ. (Ακτή Α’ Βούλας South Coast και Εστιατόριο Ακτής Ειρηνικός).
- Στη Βάρκιζα 7.500 τ.μ.
- Την εδαφική έκταση των καταργημένων Αλυκών Αναβύσσου 669.095 τ.μ.
- Εκταση 9.220 τ.μ. στην Ανάβυσσο Αττικής.
- Εκταση 8.860 τ.μ. στον Αγιο Νικόλαο Αναβύσσου Αττικής.
- Εδαφική έκταση 258.250 τ.μ. στη Λομβάρδα – Κρωπία, Αττικής (ΜΟΗΙΤΟ ΒΑΥ).
- Εδαφική έκταση 326.315 τ.μ. στο Λαγονήσι Αττικής. (GRAND RESORT).
- Δέλτα Φαλήρου (Μαρίνα Φλοίσβου) 262.423 τ.μ. (Ν.Ο. Π. Φαλήρου).
- Ακτή Αλίμου 69.725 τ.μ. (Ακτή του Ηλιου – Bolivar).
- Εκταση από Μαρίνα Φλοίσβου μέχρι κέντρο Φλοίσβου, στο Π. Φάληρο, έκτασης 90.825 τ.μ. (Πάρκο Φλοίσβου).
- Εκταση 20.420 τ.μ. στον Αλιμο Αττικής από ακτή Αλίμου έως όρια Αγ. Κοσμά. (Παιδικές χαρές, Αλσος).
- Εδαφική έκταση 278.000 τ.μ. στη Γλυφάδα Αττικής. (Αστέρια Γλυφάδας).
- Ακτή Βάρκιζας έκτασης 252.000 τ.μ. (VARKIZA RESORT, ΥΑΒΑΝΑΚΙ, THALASSEA).
- Μικρό Καβούρι – Βουλιαγμένη (Ακτή Βουλιαγμένης) 96.000 τ.μ.
- Μαύρο Λιθάρι μήκους 1.000 μ. (EDEN Beach).
(Με τις υπ’ αριθμ.: 143/43399 ΚΥΑ (ΦΕΚ 2424 τεύχος Β’ 11/9/2014) και 148/43856 ΚΥΑ (ΦΕΚ 2429 Τεύχος Β’ 12/9/2014) που υπέγραψαν οι υπουργοί Οικονομικών Γκίκας Χαρδούβελης, Τουρισμού Ολγα Κεφαλογιάννη και ο υφυπουργός Ανάπτυξης Νότης Μηταράκης)
Σημείωση : Με βάση αυτή την ανακοίνωση η ΑΑΑ έχει ήδη ζητήσει να συζητηθεί το θέμα σε προσεχές Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής
Αναφορά λήμματος
Χατζημιχάλης, Κ. (2015) Η υφαρπαγή της δημόσιας γης στην Αττική, στο Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/υφαρπαγή-δημόσιας-γης/ , DOI: 10.17902/20971.44
Αναφορά Άτλαντα
Μαλούτας Θ., Σπυρέλλης Σ. (επιμ.) (2015) Κοινωνικός άτλαντας της Αθήνας. Ηλεκτρονική συλλογή κειμένων και εποπτικού υλικού. URL: https://www.athenssocialatlas.gr/ , DOI: 10.17902/20971.9
Βιβλιογραφία
- ΙΜΔΑ (Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) (2014) ΤΑΙΠΕΔ: Όργανο Εκποίησης της Περιουσίας και Κατάργησης της Εθνικής Κυριαρχίας της Ελλάδας. 2ο έκδ. Σαγκουνίδου Δασκαλάκη Η (επιμ.), Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
- Κασιμάτης Γ (2014) Η δέσμευση της δημόσιας περιουσίας με τις δανειακές συμβάσεις και το ΤΑΙΠΕΔ. 2ο έκδ. Στο: Σαγκουνίδου Δασκαλάκη Η (επιμ.), ΤΑΙΠΕΔ: Όργανο Εκποίησης της Περιουσίας και Κατάργησης της Εθνικής Κυριαρχίας της Ελλάδας, Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, σσ 77–86.
- Χατζημιχάλης Κ (2014) Κρίση Χρέους και Υφαρπαγή Γης. Αθήνα: ΚΨΜ.