Τα μουσεία της πόλης

Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα μουσεία της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας, ενώ δίνεται έμφαση στα πρόσφατα στοιχεία επισκεψιμότητας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη θεματική τους εξειδίκευση, τη χωροθέτησή τους, τη λειτουργία συγκεντρώσεων (π.χ. άξονας Ριζάρειου, Οδός Πειραιώς) και τις προοπτικές συνεργασιών μεταξύ τους. Ειδική αναφορά θα γίνει στις σημαντικότερες μελλοντικές προοπτικές του τομέα των μουσείων (νέο ΕΜΣΤ στο Φιξ, Συλλογή Γουλανδρή στο Παγκράτι, μουσεία στον Πειραιά) και τη σύνδεση με τον αστικό τουρισμό.

Χαρτης 1: Χωροθέτηση των μουσείων της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας

Η κατηγοριοποίηση των μουσείων της ευρύτερης Αττικής με αρχή τη θεματική τους εξειδίκευση πραγματοποιήθηκε έχοντας ως βάση την κατηγοριοποίηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και προβαίνοντας σε ορισμένες προσθήκες. Τα αποτελέσματα της έρευνας φαίνονται παρακάτω.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των μουσείων που ανήκουν στο Δήμο Αθηναίων καταλαμβάνουν τα μουσεία εικαστικών τεχνών (25,4%) και τα μουσεία με θέματα ειδικού ενδιαφέροντος (25,4%) με ποσοστό 50,8% στο σύνολο. Τα ιστορικά και λαογραφικά μουσεία έπονται με μικρή διαφορά και ποσοστό 23,7%. Στη συνέχεια βρίσκονται τα αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές (11,9%), τα μουσεία που ανήκουν σε δύο κατηγορίες (6,8%), τα διαχρονικά μουσεία (3,4%), και τέλος τα βυζαντινά μουσεία και συλλογές (1,7%) και τα μουσεία θεάτρου (1,7). Από τα παραπάνω μουσεία ένα ποσοστό 8,5% δεν λειτουργεί λόγω ανακαίνισης, αναπαλαίωσης ή μετεγκατάστασης.

Εκτός του Δήμου Αθηναίων και εξαιρώντας τα μουσεία ειδικού ενδιαφέροντος που δείχνουν να καταλαμβάνουν αντίστοιχο ποσοστό με αυτό του Δήμου (25,5%), τα ποσοστά των υπόλοιπων μουσείων δείχνουν να διαφοροποιούνται. Αξιόλογο κρίνεται το γεγονός πως ορισμένα είδη μουσείων καταλαμβάνουν μεγαλύτερο ποσοστό από το αντίστοιχο στα όρια του Δήμου. Ανάμεσα σε αυτά ανήκουν τα αρχαιολογικά μουσεία και συλλογές που παρουσιάζουν μεγάλη απόκλιση (21,3%), τα βυζαντινά και μεταβυζαντινά μουσεία και συλλογές (2,1%) και τα μουσεία θεάτρου (2,1%). Χαμηλότερα είναι τα ποσοστά των μουσείων εικαστικών τεχνών (19,2%) και των ιστορικών και λαογραφικών μουσείων (6,4%). Στα μουσεία εκτός του Δήμου Αθηναίων εμφανίζονται και ορισμένες κατηγορίες που δεν υπάρχουν εντός του Δήμου, οι οποίες είναι τα μουσεία φυσικής ιστορίας (14,9%), τα πολεμικά (6,4%) και τα ναυτικά μουσεία (2,1%). Από τα παραπάνω μουσεία ένα ποσοστό 6,4% δεν λειτουργεί λόγω ανακαίνισης, αναπαλαίωσης ή μετεγκατάστασης. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι περιορισμένος αριθμός μουσείων δείχνει να ακολουθεί τις σύγχρονες τάσεις της μουσειολογίας με τη χρήση διαδραστικών μέσων.

Όσον αφορά στη χωροθέτηση των μουσείων, η Αθήνα δεν διαθέτει μία χαρακτηριστική «γειτονιά μουσείων». Η λειτουργία των συγκεντρώσεων εμφανίζεται στην περιοχή γύρω από το πάρκο Ριζάρη, και πιο συγκεκριμένα στο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Βασιλίσσης Σοφίας, Ριζάρη, Βασιλέως Κωνσταντίνου και Ρηγίλλης, όπως φαίνεται και στους αντίστοιχους χάρτες. Επίσης, ένας άξονας μουσείων αναπτύσσεται τμηματικά στην οδό Πειραιώς.

Σε επίπεδο συνεργασιών και δικτύωσης οι προσπάθειες είναι περιορισμένες. Ανάμεσα στους διάφορους τρόπους δικτύωσης συμπεριλαμβάνονται η καθιέρωση κοινού εισιτηρίου, η έκδοση κοινών διαφημιστικών εντύπων, η δημιουργία κοινής ιστοσελίδας και η κοινή οργάνωση εκθέσεων, εκδηλώσεων ή φεστιβάλ (Κόνσολα 2011). Το δίκτυο Μουσείων και Πολιτιστικών Φορέων της Αθήνας αποτελεί την πιο ολοκληρωμένη πρωτοβουλία, καθώς διαθέτει ιστοσελίδα και διοργανώνει και κοινές εκδηλώσεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο δίκτυο αυτό συμπεριλαμβάνονται, εκτός των ευρύτερων πολιτιστικών χώρων, και 22 μουσεία από τα 59 που διαθέτει στο σύνολο του ο Δήμος Αθηναίων. Ιδιαίτερο χαρακτήρα προσδίδει στον μουσειακό χάρτη η ύπαρξη εκθέσεων μέσα στους σταθμούς του Μετρό Αττικής.